maandag 27 december 2010

Echo


De kritiek op de nieuwe mediawet is grotendeels nonsens, herhaalt fractieleider János Lázár maandagochtend in de krant Magyar Hirlap nog maar eens. Maar Europa lijkt daar heel anders over te denken en dus belooft de ontmoeting in Boedapest  op 7 januari aanstaande tussen de leden van de Europese Commissie en de regering Orbán een interessante te worden. Want hoewel de bijeenkomst is opgezet om het Hongaarse voorzitterschap van de EU door te nemen, zal de mediawet zeker aan de orde komen.

Ook Orbán zei de dag voor Kerst al dat alle kritiek onzin is, dat critici slecht en eenzijdig zijn geïnformeerd (raad eens door wie) en dat de Hongaarse regering niet van plan is te buigen voor wat “echo” uit West Europa. Toch maak ik me sterk dat Fidesz verrast is door de omvang van de kritiek. Orbán heeft de afgelopen maanden zijn partijtop verzekerd dat er zeker in conservatief Europa steun is voor het Hongaarse project van de uitbouw van “een nieuw model van democratie.” Maar nu blijken de critici niet alleen uit de linker hoek te komen (socialisten, liberalen, persorganisaties, Amnesty) maar ook van conservatieve kranten (Financial Times, Economist, Die Welt, Gazeta Wyborcza), van ministers van buitenlandse zaken (Luxemburg, Tsjechie), en van Angela Merkel en haar regering.
Met name de kritiek uit gidsland Duitsland kwam hard aan. Eerst probeerde de Hongaarse regeringswoordvoerder ten overstaan van journalisten de opmerkingen van Merkel nog een wat andere interpretatie te geven, maar dat hield in de deze tijd van Internet natuurlijk niet lang stand. Bovendien besloot de Duitse minister van Buitenlandse Zaken daarop om voor de zekerheid nog maar eens te bellen met zijn Hongaarse collega zodat een en ander toch echt heel duidelijk was.
En nu komt dus ook de Europese Commissie in actie. Neelie Kroes, verantwoordelijk commissaris voor media en communicatie, heeft tal van kritiekpunten geuit die haar ter ore zijn gekomen en om opheldering gevraagd. Volgens de Financial Times kan dit het begin zijn van een procedure waarbij de Commissie de Hongaarse wetgeving ter toetsing voorlegt aan het Europese Hof van Justitie. Anderen hebben gesuggereerd dat Hongarije het voorzitterschap moet worden afgenomen (lijkt me niet goed, laat ze maar in het middelpunt van de aandacht staan) en dat Hongarije zelfs uiteindelijk haar stemrecht in Europa tijdelijk kwijt kan raken als het zo doorgaat.
Hoe ver Europa uiteindelijk bereid is te gaan, moeten we afwachten. Er zijn goede argumenten om de zaak niet op zijn beloop te laten, om principiële redenen van persvrijheid en de geloofwaardigheid van Europa als gemeenschap van waarden. Maar zeker is ook dat het Europese voorzitterschap van Hongarije voor de EU een politieke en PR ramp van de eerste orde aan het worden is. De Europese leiders willen het de komende maanden hebben over de Euro, het aanpakken van de financiële crisis en economisch herstel want dat is wat er op wereldschaal nu toe doet. Maar ze moeten zich nu dankzij Orbán c.s. steeds maar bezig houden met de mediawet van een van de kleinste lidstaten. Want reken maar dat de internationale media vooral daar vragen over zullen hebben op 7 januari aanstaande.
Daar tegenover staat dat de meeste andere Europese landen het helemaal niet aangenaam vinden om zo openlijk een andere lidstaat te kritiseren, want dat betekent immers dat je ook zelf gekritiseerd kunt worden (Berlusconi en sommige Baltische staten over hun perswetten, Sarkozy over zijn optreden tov zigeuners, Nederland en haar asielbeleid). Dat is het mechanisme waarop Orbán rekende toen hij zijn fractie verzekerde dat er wel wat kritiek zou komen, maar dat Europa het heimelijk eigenlijk allemaal wel prima vind en niets zou doen.
Maar de realiteit is dat we bijna op het punt zijn dat Europa wel iets moet doen, temeer daar Orbán ook op andere punten heftig botst met de normen van de EU (de opheffing van onafhankelijke controleorganen, de onredelijke maatregelen tegen Europese multinationale ondernemingen, de aanval op de onafhankelijkheid van de nationale bank waar de Europese Centrale Bank zeer boos over is, de nationalisatie van private pensioenen).

De druk vanuit Europa zal dus toenemen en je moet niet uitsluiten dat Orbán op het allerlaatste moment nog een beetje toegeeft. Hij zou bijvoorbeeld kunnen zorgen dat president Pál Schmitt de mediawet niet ondertekent maar naar het grondwettelijk hof stuurt ter controle. Daarmee zou invoering kunnen worden uitgesteld, bijvoorbeeld tot na Hongarije’s voorzitterschap. Hij heeft nog drie dagen.

p.s. Orbán schijnt de ambitie te hebben om ooit een rol te spelen als conservatief politicus in Europa, bijvoorbeeld als leider van een Centraal-Europees conservatief blok. Het lijkt me dat zijn manier van optreden garant staat voor het mislukken van in ieder geval die ambitie.

dinsdag 21 december 2010

Mediawet aangenomen

Op de ochtend van de kortste dag van het jaar heeft het Hongaarse parlement de nieuwe mediawet aangenomen. Met deze wet zou Hongarije in 2004 nooit in de EU zijn toegelaten, maar eenmaal erin ligt alles anders.

Attila Mong, presentator van het ochtendprogramma op Kossuth Radio (publiek) laste vanochtend om 6.15 een minuut stilte in uit protest tegen de nieuwe wet. Hij is direct geschorst.


Gisterenavond zond Nieuwsuur een reportage uit, zie:
http://nieuwsuur.nl/video/206667-nieuwe-mediawet-beknot-hongaarse-journalistiek.htm

zaterdag 18 december 2010

Muilkorf?

De kritiek op de Fidesz regering, met name op de mediawet die ondermeer de deur wijd openzet voor het muilkorven van kritische media, zwelt langzaam aan, vooral vanuit het buitenland. Maar ook in Hongarije zelf: het eerste dipje in de populariteit van premier Viktor Orbán onder de Hongaarse kiezers tekent zich af.

Het parlement stemt maandag over de nieuwe mediawetgeving die vanaf 1 Januari van kracht wordt. In een notedop: de geheel uit Fidesz mensen bestaande Mediaraad krijgt de macht om op inhoudelijke gronden alle media (publiek en privaat; elektronisch, papier, en Internet) te beboeten, de publieke media worden volledig ondergeschikt aan de regeringspartij en het recht van journalisten om hun bronnen te beschermen wordt onderuit gehaald. Internationale media berichten er de laatste week veel over, en zelden in positieve zin. Nederlandse kranten zijn natuurlijk niets in Hongarije, maar dat ligt anders voor de Financial Times, The Economist, Der Spiegel of LeMonde. Ook het IPI (internationale persorganisatie), de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa), de FDP fractie in het Europees Parlement en het Amerikaanse Freedom House kwamen naar buiten met ongezouten kritiek. Zelfs, jawel, de rechtse krant Magyar Hirlap publiceerde vanochtend een kritisch hoofdredactioneel commentaar; voor het eerst dat een regeringsgezind medium iets van kritiek op deze wet laat horen.
Fidesz Europarlementariër György Schöpflin zei gisteren dat hij al die commotie prematuur vindt want het is toch nog maar een wetsvoorstel en niet de uiteindelijke wet? Pardon? Als iedereen nu zijn mond houdt, wordt het voorstel toch vanzelf wet? En kritiek uit je toch bij voorkeur voordat iets in een wet is verankerd en niet daarna, of zou dat in het Europees Parlement anders werken? Dacht het niet.

Daarnaast schreven een reeks multinationale ondernemingen, de meesten uit Duitsland en Oostenrijk maar ook het Nederlandse ING en Aegon, een brief aan de Europese Commissie met klachten over het discriminerende belastingbeleid van de Hongaarse regering. De Organisatie voor Economische Samenwerking in Europa (OECD) bracht een verklaring uit waarin onomwonden de nationalisatie van private pensioenen door de Hongaarse regering wordt afgekeurd. En de Europese Centrale Bank in Frankfurt liet de Hongaarse regering weten dat ze het absoluut niet eens is met een reeks voorstellen die de onafhankelijkheid van de Hongaarse Nationale Bank onderuit halen. Brusselse ambtenaren tenslotte klagen volgens een artikel in de links-liberale krant Népszabadság steen en been dat de Fidesz regering veel te veel van het middenkader van Hongaarse ambtenaren die zich met Europa bezig houden hebben vervangen (tot 80%). Die zullen wel als onbetrouwbaar, links of te onafhankelijk aan de kant zijn geschoven, maar daardoor is heel veel ervaring en deskundigheid verloren gegaan en dat kan ook de nodige consequenties gaan hebben voor Europese subsidieaanvragen door Hongarije.

Ook lijkt er een eerste knik in de populariteit van Fidesz onder de Hongaarse bevolking. Bij de parlementsverkiezingen in mei kreeg Fidesz ruim 53% van de stemmen en bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober boekte de partij een soortgelijk resultaat. Ook in opiniepeilingen was de steun voor Fidesz en de regering ononderbroken boven de 50% (plus natuurlijk nog de dik 10% voor neo-nazi rechts oftewel Jobbik. Maar begin december was de eerste dip te zien. De steun voor Fidesz zakte begin december van 49% naar 43%, het aantal mensen dat absoluut niet op Fidesz zou stemmen steeg van 21% naar 32% en het aantal mensen dat zegt tevreden te zijn met de regering zakte van 51% naar 45%. Het is allemaal nog niet heel veel en de oppositiepartijen blijven nog steeds ver achter (de socialisten komen niet verder dan 17%, de groene partij LMP niet verder dan 4%), maar toch.

En wie weet of alle ophef en kritiek niet een beetje helpen. Er is sprake van dat Fidesz nu een aantal passages in de mediawet overmorgen toch gaat aanpassen. Hoe fundamenteel die aanpassing wordt of dat het bij wat cosmetische veranderingen blijft, moeten we afwachten.

Verder werd deze week:
een noodkreet gepubliceerd door 108 onafhankelijke theaters en gezelschappen. Zij krijgen van de nieuwe regering in 2011 geen subsidie meer. Tja, onafhankelijk, dat past niet in het “Kulturkammer-denken”.
– door Fidesz besloten dat de Hongaarse Filmstichting, die al 40 jaar de Hongaarse film vertegenwoordigt en promoot, subsidies regelt enz., in 2011 ook vrijwel geen subsidie meer krijgt. Het 41e Hongaarse Filmfestival, gepland voor Februari, is inmiddels uitgesteld en wordt vrijwel zeker afgelast. Tja, te onafhankelijk wellicht?
op de Hongaarse nieuws-website Index geschreven dat de Hongaarse minister van Economische Zaken heeft verordonneerd dat de tientallen economen en financiële experts die tot voor kort bij de Budgettaire Raad werkten, niet mogen worden aangenomen door andere overheidsdiensten (de belasting, de douane, onderzoeksinstanties van de overheid enz.). Deze mensen worden deze weken ontslagen omdat de regering die Budgettaire Raad opheft (onafhankelijk he, dus tja, …) maar zullen dus nu naar een baan in de privé sector om moeten kijken.

maandag 13 december 2010

Gelijkschakeling

De uitbouw van de Fidesz partijstaat gaat gestaag verder. Van massale oppositie is geen sprake, maar er waren wel wat kleine demonstraties, oppositiekranten verschenen met demonstratieve voorpagina's uit protest tegen de mediawetgeving en redelijk wat mensen roeren zich op Facebook en Twitter. Het onbehagen groeit, zei Gábor Fódor, een voormalig liberaal minister en studiegenoot van Orbán, in een gesprek dat we vorige week hadden. “Het is een beetje het gevoel dat er ook heerste in de communistische jaren zeventig en tachtig. Wie zich overal buiten hield, had weinig problemen. Maar de politiek was het exclusieve terrein van de Partij en kritische inmenging kon consequenties hebben.”

Want de uitbouw van “het nieuwe model van democratie” (László Köver) gaat onverdroten verder. Zo worden de diverse publieke TV en radiozenders en het nationale persbureau MTI nu in rap tempo gelijkgeschakeld. Eerst werden bekende rechtse personen aan het hoofd van de diverse staatsmedia benoemd. Vervolgens werd bekend gemaakt dat de eigen nieuwsprogramma's van de publieke media worden opgeheven. Nieuwsprogramma's gaan voortaan centraal gemaakt worden door het nationale persbureau MTI, dat in Hongarije een staatsorganisatie is en niet zoals in Nederland een volkomen van de overheid onafhankelijk bedrijf (het ANP). Naar verluid gaan er bij deze operatie, die wordt gepresenteerd als een reorganisatie om de publieke media efficiënter te maken, vele honderden banen verdwijnen. Maar belangrijker is de intentie waarmee dat nieuws vervolgens door MTI gemaakt gaat worden. Een journalist in dienst van de publieke omroep kan niet in oppositie zijn met de regering, en kan geen vraagtekens plaatsen bij de macht van een vrij gekozen kabinet, meent de nieuwe directeur van MTI, Csaba Belénessy. “Het kan niet zo zijn dat we deze positie accepteren, en ons dan verzetten tegen degene die ons betaalt.”
Ook werden de namen van de eerste twee provinciale commissarissen bekend. Al eerder had Fidesz aangekondigd dat er politieke hoofden benoemd zullen worden aan het hoofd van alle provincies (19) plus Boedapest. De eerste twee politieke commissarissen (raar, waar doet me dat toch aan denken?) zijn dus twee Fidesz parlementariërs. Dat zal bij de volgende 18 niet veel anders zijn, zodat uiteindelijk de regeringspartij een nog steviger greep heeft op wat er her en der in het land gebeurt.
Uit een rapport van een mensenrechtenorganisatie in Hongarije dat vandaag uitkwam, begreep ik dat een speciale parlementaire commissie een tijdje geleden al een aantal rechters ter verantwoording heeft geroepen voor oordelen die die eerder hebben uitgesproken. Het gaat om een commissie die onderzoek doet naar de anti-regeringsrellen van 2006 en het politieoptreden destijds. Nu is dat alles jaren geleden uitgebreid onderzocht door een onafhankelijke commissie, die in haar eindrapport stelt dat extreem rechtse demonstranten met hun gewelddadige acties ontoelaatbaar handelden, maar dat ook de politie grote fouten maakte bij haar optreden (onvoorbereid, amateuristisch, veel te gewelddadig). Dat oordeel is echter voor rechts onacceptabel, want daar heerst de mening dat destijds een communistische regering terreur uitoefende tegen demonstranten die slechts opkwamen voor hun vrijheid van meningsuiting. Die speciale parlementaire commissie is dus afgelopen zomer ingesteld om dat alsnog te bewijzen. En die commissie wilde dat rechters die hadden goedgekeurd dat bepaalde demonstranten in hechtenis waren genomen op het matje kwamen om zich te verantwoorden. Fidesz parlementariër Márius Révesz verklaarde daarbij dat het geen pas geeft dat rechters die foute oordelen uitspreken lid zijn van de rechterlijke macht. Scheiding der machten? Onafhankelijke rechtspraak?


Verder werd afgelopen week:
– door drie Europese economen, waaronder de directeur Teulings van het CPB in Nederland, een open brief geschreven in de Financial Times, waarin werd geprotesteerd tegen de opheffing in Hongarije van de Budgettaire Raad.
– waardeerde rating agency Moody's Hongaarse waardepapieren fors af tot net boven junk-status. Dat klinkt voor velen misschien als koeterwaals, maar het betekent dat internationale financiële experts weinig vertrouwen hebben in het financiële beleid van de Hongaarse regering.
– verzekerden diverse Fidesz sprekers dat een passage die mogelijk in de nieuwe grondwet komt over “het recht op leven” niet betekent dat abortus opeens strafbaar zou worden. Maar uit de kleine lettertjes van de begrotingsvoorstellen voor komend jaar blijkt ook dat abortus wel degelijk aan banden gelegd gaat worden door mensen ervoor te laten betalen. Alleen abortussen om medische en zware sociale redenen zullen nog vergoedt gaan worden, ieder ander zal 30.000 Ft moeten gaan betalen. Dat betekent dat abortussen dus minder toegankelijk worden voor de armeren (een minimumloon is pakweg 75.000 per maand schoon).


zaterdag 4 december 2010

Mooie ogen?

Een Nationale Mediaraad die zware boetes uit kan delen aan willekeurig welke kranten, weekbladen, televisie- en radiozenders en Internet-sites in Hongarije omdat ze inhoudelijk niet correct berichten. Wat wel of niet correct is, bepaalt die Raad, die geheel bestaat uit door de regeringspartij benoemde mensen. Dat is de kern van het eerder deze week ingediende nieuwe mediawetsvoorstel van Fidesz, het sluitstuk in een reeks van nieuwe mediawetten die de partij verregaande controle geven over publieke en private media.

In één van die eerdere wetten is vastgesteld dat media geacht worden onpartijdig en op basis van feiten te berichten, de normen van fatsoen aan te houden, geen minderheden en religieuze groepen te beledigen enz. Dat klinkt allemaal redelijk onschuldig, maar natuurlijk wel erg algemeen. Want wat zijn de feiten, wat is partijdig, wat is beledigen en fatsoen? In een volwassen democratie wordt dat overgelaten aan de verantwoordelijkheid van de media en van het publiek. Wie in Nederland ontevreden is over een publicatie kan zich ofwel wenden tot de Raad van Journalistiek (die niet-bindende uitspraken doet) ofwel tot de onafhankelijke rechter (die al dan niet sancties oplegt).
Maar in Hongarije wordt “een nieuw model van democratie” opgebouwd, aldus László Kövér, parlementsvoorzitter en vanouds één van de intimi rond premier Viktor Orbán. En in dat nieuwe model wordt het dus de Mediaraad, die bepaalt wat inhoudelijk goed en fout is. Een raad waarvan de voorzitster door premier Orbán zelf is benoemd (voor de belachelijk lange periode van negen jaar, over twee verkiezingstermijnen heen), en waarvan de andere vijf leden dankzij handig manoeuvreren ook allen zijn benoemd door de Fidesz fractie in het parlement.
En die partijraad mag vanaf 1 januari zware boetes opleggen aan media die in haar ogen de mediawet overtreden, boetes variërend van 40.000 tot honderdduizenden euros en (tijdelijke) intrekking van de vergunning. In het oorspronkelijke voorstel staat zelfs dat er tegen zulke uitspraken weliswaar beroep mogelijk is bij de burgerrechter, maar dat dat geen opschortende werking heeft en dat boetes dus wel eerst betaald moeten worden (waarna een jaar of langer van procederen volgt, wat ook weer geld kost enz.) Mogelijk dat deze laatste passage in de uiteindelijke versie (stemming 13 december) wordt aangepast, maar hoe dan ook is het effect duidelijk: een orgaan geheel gedomineerd door de regeringspartij krijgt de mogelijkheid om onwelgevallige bladen, zenders en Internet-sites dusdanig te pesten met boetes en veroordelingen dat ze ofwel zelfcensuur gaan toepassen ofwel financieel kapot worden gemaakt. In mijn ogen is dat censuur, althans de wettelijke mogelijkheid daartoe.
Ja maar, dat is helemaal de bedoeling niet, zeggen aanhangers van Fidesz dan. Zij betogen dat er garanties voor persvrijheid in de wet staan, dat ze alleen maar willen regelen dat de media zich fatsoenlijk en netjes gaan gedragen en zich verantwoorden, en dat ze helemaal niet van plan zijn om censuur tegen kritische media uit te oefenen. Tja, en dat moeten wij dan geloven? Op basis van hun mooie blauwe of bruine ogen? In een vrije democratie hangt zoiets niet af van de goedertierendheid van de heersende macht, maar van institutionele garanties die de burger beschermen tegen de mogelijke kwaadwillendheid van diezelfde macht. Bovendien zijn er bepaald precedenten die duidelijk maken dat Orbán en Fidesz heel weinig ophebben met kritische media. Niet dat ze nu volgend jaar meteen alles en iedereen te linker en liberale zijde tot sluiting zullen dwingen. Maar ze hebben het instrument in handen en ze kunnen er, op het moment dat het hen past, gebruik van maken, ook al staat er honderd keer in de mediawet dat er persvrijheid is. Oppervlakkig gezien oogt dat mooi, maar in praktijk is het wat anders.
En dit alles komt natuurlijk bovenop het feit dat de regeringspartij al de volledige controle over de staatsmedia (TV, radio, persbureau MTI) naar zich toe heeft getrokken. De kans dat we daar volgend jaar nog kritische geluiden te horen krijgen, zijn miniem. Het wordt overigens nog interessant om te zien hoe deze nieuwe wet gaat worden toegepast op het Internet. Want nieuwssites die op een Hongaars publiek gericht zijn, zelfs al zijn ze in het buitenland gevestigd, vallen er ook onder. En hoewel dat niet voor bloggers geldt, is het onduidelijk waar diverse kritische websites onder vallen waarop een aantal bloggers gezamenlijk het Hongaarse nieuws volgen, bijvoorbeeld galamus.hu.
Typerend is trouwens de wijze waarop ook deze wet tot stand komt. Er is geen enkel debat of overleg vooraf met maatschappelijke of beroepsorganisaties. De wet is maar liefst 170 pagina's dik en duidelijk opgesteld ergens in de burelen van de partij, maar wordt dan opeens door drie parlementariërs op persoonlijke titel ingediend. Vervolgens debatteert het parlement er twee keer over, worden vrijwel alle amendementen van de oppositiepartijen afgestemd, wordt er her en der nog wat bijgesteld en binnen twee weken is de wet aangenomen. Het nieuwe model van democratie: oppervlakkig gezien oogt het mooi, maar in praktijk is het wat anders.

Verder werd deze week...
een eerste ontwerp voor de nieuwe grondwet die Fidesz opstelt en die komend voorjaar al van kracht moet worden openbaar. Er is inhoudelijk nog weinig over te zeggen, maar twee dingen vallen opnieuw op. De procedure waarbij één partij gesteund door 54% van de kiezers in minder dan een jaar een nieuwe grondwet in elkaar flanst en erdoorheen jast is beschamend. De wet komt vol te staan met mooi klinkende algemeenheden, maar de praktijk van de wetstoepassing wordt een hele andere, temeer daar het Grondwettelijke Hof waarschijnlijk weinig bevoegdheden krijgt om te toetsen of de regering zich ook echt aan de grondwet houdt. En o ja, premier Orbán heeft in het parlement al geweigerd over deze nieuwe grondwet een referendum te organiseren. “Waar bent u bang voor?” was de vraag van ex-premier Ferenc Gyurcsány.
duidelijk dat de kloof tussen de EU en de Hongaarse regering groeit. Vorige week meldde ik al dat Brussel zijn grote bezorgdheid heeft uitgesproken over de ontwikkelingen. Bij een overleg deze week over de feitelijke nationalisering van de pensioenspaargelden kwamen de partijen geen stap dichter tot elkaar. Ook publiceerde de Europese Commissie een financiële prognose voor Hongarije die – net als prognoses van het IMF, de meeste analisten, de Nationale Bank en de inmiddels gekortwiekte Budget Raad – behoorlijk kritisch is. Minister van Economische Zaken Matolcsy noemde de EC vervolgens “onethisch” en “onprofessioneel.” Dat zal de onderlinge verhoudingen vast ten goede komen. Orbán c.s. rekenen erop dat de EU als puntje bij paaltje komt weinig kan of zal willen doen. Maar dat is wel een reuze gok.

zaterdag 27 november 2010

Doet u mij maar een Cuba Libre.

De Budgettaire Raad was te kritisch en is dus inderdaad passé, terwijl ook de plannen om de onafhankelijkheid van de Hongaarse Nationale Bank (MNB) te ontmantelen klaarliggen. De nationale hoofdofficier van justitie wordt een trouwe partijman, benoemd voor wat makkelijk 15 jaar kan worden. Maar de grote klapper deze week was het besluit van Orbán om de totale pensioenspaargelden van drie miljoen werknemers, 2700 miljard forint (10 miljard euro), te nationaliseren. De vergelijking met Zuid Amerika werd de afgelopen week veelvuldig getrokken.

Voor de verkiezingen in mei bezweerde Fidesz nog bij hoog en bij laag dat de spaargelden van werknemers bij de private pensioenfondsen volkomen veilig waren. In oktober besloot de regering opeens om eenzijdig beslag te leggen op de pensioenpremies voor die privéfondsen voor de periode van ruim een jaar, met de verzekering dat dat natuurlijk allemaal terugbetaald zou worden (zie mijn blog in oktober). En deze week kwam dus het besluit dat al het kapitaal opgebouwd in de private pensioenfondsen naar de staatskas toe moet. Officieel wordt de werknemers gevraagd om voor eind januari vrijwillig hun pensioenspaargeld in de staatskas te storten met de belofte dat zij tezijnertijd gewoon een volledig staatspensioen zullen krijgen. Maar wie niet overstapt naar de staatskas, aldus de dreigende mededeling van minister Matolcsy, verspeelt daarmee voor de rest van zijn leven het recht op een staatspensioen (AOW), ook al heeft hij of zij daar jarenlang premie voor betaald en zal hij of zij dat ook moeten blijven doen.
Dat is natuurlijk geen vrije keus, want in Hongarije komt sinds de invoering in 1997 van het huidige pensioensysteem 70% van iemands uiteindelijke pensioen van de AOW en alleen de aanvullende 30% komt tot stand via premies aan private pensioenfondsen. Niemand geeft natuurlijk 70% op om 30% te mogen houden. De termen dwang, chantage en diefstal vallen regelmatig en er is zelfs sprake van voorzichtige eerste protesten: een paar honderd mensen kwamen spontaan bij het parlement bijeen, de vakbonden hebben een demonstratie aangekondigd en de socialisten brachten vandaag (zaterdag) meer dan 10.000 mensen op de been. De pensioenfondsen (Aegon en ING zijn twee grote spelers hier in Hongarije) zijn uiteraard ook des duivels. Zij zijn ten dode opgeschreven: weg investering, weg banen, maar de regering weigert elk overleg. De fondsen willen naar het Grondwettelijke Hof stappen (dat zich van de regering niet met deze zaak mag bemoeien, maar het wellicht toch gaat doen) en anders naar het Europese Hof in Straatsburg.
Orbán heeft intussen ogenschijnlijk één probleem opgelost: het begrotingstekort in 2011. Dat zou uitkomen op min 3%, maar verandert door deze roof in een overschot van plus 7%. Orbán volgt daarmee het voorbeeld van Argentinië dat in 2008 een soortgelijke pensioenoverval uitvoerde. De gevolgen op langere termijn kunnen desastreus zijn: het opgebouwde kapitaal is voor altijd weg, Hongarije is terug bij af met een ouderwets en volstrekt onhoudbaar staatspensioensysteem (vergrijzing), en het land vernietigt zijn binnenlandse kapitaalmarkt waarin de pensioenfondsen een hoofdrol speelden en waar de regering veel leningen afsloot (er zal dus meer op buitenlandse kapitaalmarkten geleend moeten worden wat duurder is).

Financiële critici afgeserveerd
De Budgettaire Raad die het waagde kritisch te zijn over de economische plannen van de regering (zie mijn blog vorige week) is inderdaad deze week opgeheven door haar begroting met 99% te korten. De voorzitter van de Raad György Kopits – nota bene een conservatieve econoom met veel internationale ervaring in zowel de VS als bij het IMF – reageerde met de opmerking dat alleen het Venezuela van Chavez recent zo'n stap had gezet. De Hongaarse Nationale Bank (MNB) is nu het laatste financiële instituut dat nog onafhankelijk en kritisch oordeelt, maar dat zal niet lang meer duren. De regering benoemde deze week een van haar mensen als voorzitter van de Raad van Commissarissen. Komend voorjaar kan ze de samenstelling van de Monetaire Raad van de MNB (de mensen die bepalen hoe hoog de rente is) definitief in haar voordeel wijzigen. En met een nieuwe grondwet in het verschiet voor mei of juni kan ook makkelijk geregeld worden dat de kritische MNB president András Simor – wiens termijn nog tot 2013 loopt en die weigert vrijwillig weg te gaan – alsnog van het toneel verdwijnt.

Justitie onder partijcontrole
Vrijdag werd tenslotte duidelijk dat Fidesz vertrouweling Peter Polt de kandidaat is om de nieuwe nationale hoofdofficier van justitie te worden. Dat is een zeer machtige functie, degene die uiteindelijk kan beslissen in welke zaken wel en in welke geen strafvervolging wordt ingesteld. Hij is formeel aan helemaal niemand – niet de minister noch het parlement – verantwoording schuldig en is dankzij een wetswijziging benoemd voor negen jaar. Bovendien kan een opvolger alleen met 2/3 meerderheid in het parlement benoemd worden en zolang dat niet lukt, blijft de vorige persoon gewoon aan. Zodat Polt (nu 55) heel wel tot zijn pensioen (70) aan kan blijven. Polt bekleedde de functie al tussen 2000 en 2006 (benoemd door de vorige Orbán regering) en onderscheidde zich toen onder meer door na 2002 – toen Orbán de verkiezingen verloor – elk serieus onderzoek naar corruptieschandalen onder Fidesz te blokkeren. Door critici wordt nu meer van hetzelfde verwacht, plus natuurlijk serieuze pogingen om de vorige linkse premiers – Ferenc Gyurcsány en Gordon Bajnai – om wat voor reden dan ook achter de tralies te krijgen. Een regeling een bananenrepubliek waardig.

Verder werd deze week...
door een Fidesz afgevaardigde toegegeven dat een wet die hij had ingediend niet van zijn hand was, maar ergens vanuit de partijburelen van Fidesz kwam. In feite had de man geen flauwe notie hoe zijn eigen motie precies in elkaar stak en waarom hij al dan niet nodig was.
door financiële markten zacht gezegd niet erg blij gereageerd op de gebeurtenissen. Nationale en internationale analisten, ook de conservatieven onder hen, noemen het optreden van de Orbán regering onverantwoord en kortzichtig en spreken over een groeiend risico. De waarde van de forint daalt, de interesse om de Hongaarse regering leningen te verstrekken neemt af en alom wordt ervan uitgegaan dat Hongaarse waardepapieren binnenkort op de internationale markt de status van “rotzooi” opgeplakt zullen krijgen.
ook door de EU openlijk kritisch gereageerd op de ontwikkelingen. Voorheen had de EU al via stille diplomatie voorzichtige kritiek laten horen, onder meer op een bijeenkomst van twaalf ambassadeurs met Orbán. Nu is er voor het eerst een officiële verklaring uit dat men “bezorgd” is. Dat kan nog leuk worden als Hongarije vanaf 1 januari een half jaar EU voorzitter is. Het mag niet groots klinken, maar de EU is nu eenmaal niet een organisatie van harde actie en megafoon-diplomatie, maar van overleg, masseren en compromissen sluiten.
De druk neemt toe.

zondag 21 november 2010

Regels van rubber

“Hongarije is al geen rechtsstaat meer,” meent Géza Kilényi, lid van de Hongaarse Academie van Wetenschappen en tussen 1989 en 1998 rechter in het Grondwettelijk Gerechtshof. Wetten en regels zijn geen zekerheden meer, maar worden door de zittende regering te pas en te onpas veranderd: om te verhinderen dat een regeringsmaatregel ongrondwettelijk wordt verklaard, om kritiek op het beleid af te straffen of om de ene vriend een half miljoen euro te bezorgen en de andere vriend een ambassadeurspost in de VS. Het was me het weekje weer wel.

Het Grondwettelijke Hof
De grondwetswijziging die het Hof verbiedt belasting- en begrotingsmaatregelen van de regering aan de grondwet te toetsen is door de Fidesz-meerderheid in het parlement aangenomen. Leek het er vorige week nog op dat de regering onder druk van de kritiek, ook uit conservatieve kring, het voorstel iets had verzacht, op het allerlaatste moment werd de wet toch weer aanzienlijk aangescherpt. Vervolgens werd er hoofdelijk gestemd (en niet zoals gebruikelijk per anonieme stemmachine) en rara, er was geen enkele Fidesz-lid tegen. Het Hof kan, als het dat echt wil, nog wel een juridisch gaatje vinden om dit verbod mogelijk te omzeilen, zegt grondwetspecialist Peter Hack, “maar het is zeer problematisch geworden.” De oppositionele groene partij LMP hield vlak voor de stemming nog een plakkaat omhoog met de tekst van een uitspraak van premier Viktor Orbán op 29 juni 2007: “De uitspraken van het Grondwettelijk Hof zijn voor iedereen verbindend. Er zijn geen uitzonderingen of omwegen, dat is de ijzeren wet van de Hongaarse democratie.” Sommigen zijn klaarblijkelijk meer gelijk dan anderen.

De Budget Raad
De voorzitter van de Budget Raad, György Kopits, liet zich maandag zeer negatief uit over de rijksbegroting voor 2011. Samengevat: met kunst en vliegwerk worden een aantal gaten gestopt, maar er wordt geen serieuze poging gedaan om de uitgaven op orde te brengen en op termijn wordt de financiële ellende alleen maar groter. De Budget Raad is in 2006 ingesteld als onafhankelijke toezichthouder op het begrotingsbeleid. De toenmalige regering van premier Gyurcsány wilde ervan af dat elke nieuwe regering met weer nieuwe begrotingstrucjes de kluit kon belazeren, zoals in Hongarije gebruikelijk was. De kritiek van Kopits viel niet goed in Fidesz, zo bleek dinsdag. Maar, de regeringswoordvoerster verzekerde op woensdag nog dat het kabinet absoluut geen plannen had om de Raad op te heffen. Klopt. Maar vrijdag kwam “een individueel parlementslid van Fidesz” met een wetsvoorstel om de Budget Raad, die drie miljoen euro per jaar krijgt om te kunnen functioneren, in 2011 nog maar 30.000 euro te geven. Huub, huub, huub, Barba-truc. 

De wet Szász
De wet die met terugwerkende kracht tot 1 januari 2005 98% belasting heft op vertrekpremies van ministers, staatssecretarissen, topambtenaren en directeuren van overheidsbedrijven werd deze week ook aangenomen. Vorige week schreef ik al dat het natuurlijk geen toeval is dat de wet niet teruggaat naar 1 januari 2002, want dan zouden Viktor Orbán en de andere Fidesz jongens en meisjes de premies die zij destijds kregen ook moeten hebben terugbetalen. Maar wat bleek, één Fidesz jongen, het toenmalige hoofd van de Financiële Toezichthouder Károly Szász, dreigde toch nog onder de belastingwet te vallen. Zijn baan liep in 2004 ten einde. Maar de toenmalige links-liberale regering had een juridische procedure aangespannen omdat ze de vertrekpremie van 131 miljoen forint (485.000 euro) die hij zichzelf toekende exorbitant hoog vonden (ter vergelijking: dat is 26 maal een modaal Hongaars jaarsalaris). Maar de rechter gaf Szász gelijk en dus kreeg hij zijn gouden handdruk in 2006 en laat nou de datum van betaling datgene zijn waar de belasting altijd naar kijkt? Maar niet getreurd, Fidesz maakt gewoon een nieuw wetje om speciaal voor Szász een uitzondering te maken. Sommigen zijn klaarblijkelijk meer gelijk dan anderen.

De wet Szapáry
De econoom György Szapáry gold de afgelopen jaren als één van de belangrijke economische adviseurs van premier Orbán. Szapáry is van adellijke afkomst, vluchtte in 1956 op 18-jarige leeftijd naar België, studeerde economie in Leuven, werkte lange tijd voor het IMF en gold als een conservatieve maar gedegen econoom. Helaas voor hem en Hongarije luistert Orbán inmiddels naar andere en wat minder gedegen economische adviseurs (die hem ondermeer adviseerden het IMF te schofferen). Maar nu wil Orbán Szapáry graag benoemen tot ambassadeur in Washington. Er is één probleem: hij is al 72 jaar en de Hongaarse wet schrijft voor dat overheidsdienaren met maximaal 70 met pensioen moeten. Geen probleem, Fidesz maakt gewoon een nieuw wetje om speciaal voor Szapáry een uitzondering te maken. Huub, huub, huub, Barba-truc.

Inperking referendum recht
De socialistische oppositie wil dat er een volksreferendum komt over zowel de positie van het grondwettelijk hof als over de toe-eigening van de pensioenpremies van drie miljoen werknemers door de regering. Zulke referenda waren onder de vorige regeringen een belangrijk instrument van de toenmalige oppositiepartij Fidesz om haar geluid te laten horen. Er waren onder meer referenda over het geven van paspoorten aan Hongaren in de buurlanden, een eigen bijdrage in de gezondheidszorg en de heffing van collegegeld. De formele regels zijn dat eerst de Kiesraad zich uitspreekt of de betreffende kwestie zich voor een referendum leent en als de initiatiefnemers dan minimaal 200.000 handtekeningen op weten te halen, moet het gehouden worden (maar de uitslag is formeel niet bindend). Nu had de regering de samenstelling van de Kiesraad deze zomer net veranderd, en jawel, er zitten merendeels Fidesz aanhangers in. En raad eens? De kiesraad keurt nu het voorstel voor deze twee referenda af omdat zogenaamd de vraagstelling niet duidelijk zou zijn. Sommigen zijn klaarblijkelijk meer gelijk dan anderen.

Verder werd deze week ...
– de benoeming van de vier nieuwe directeuren voor de publieke radio en TV bekend. Gezien de samenstelling van de nieuwe almachtige Mediaraad (geheel Fidesz) mag het geen verbazing wekken dat drie van de vier directeuren eerder topfuncties bekleedden bij Echo radio en Hir-TV, uitgesproken rechtse media die er nooit blijk van hebben gegeven veel verstand te hebben van objectieve verslaggeving, hoor en wederhoor of het scheiden van feiten en meningen.
– een geheime geluidsopname openbaar waarin regeringscommissaris voor Roma-zaken Flórian Farkas, zelf van zigeuner afkomst, verklaart dat vanaf nu alleen die zigeunerorganisaties die geleid worden door personen die hem “bevallen” nog subsidie krijgen. De rest krijgt gewoon niets, zelfs niet al worden ze begin volgend jaar door de Hongaarse zigeuners gekozen in het Nationale Zigeuner Zelfbestuur, aldus Farkas. Er is teveel corruptie, motiveert hij zijn uitspraken ook achteraf doodleuk. En ja, dan vraag je niet om juridisch bewijs en vervolging, dan doe je toch gewoon wat jou als leider goeddunkt, of dat kiezers nu bevalt of niet?

zaterdag 13 november 2010

Het hof is aan zet

Onder druk van de heftige kritiek heeft de regering Orbán haar plan om de macht van het Grondwettelijke Hof in te perken, aan moeten passen. Het jongste wetsvoorstel beperkt weliswaar de bevoegdheden van het Hof nog steeds fors, maar doet dat op zo'n halfslachtige manier dat de rechters de theoretische ruimte houden om hun eigen invloed ook weer enorm op te rekken. “Het is nu aan het Hof om te beslissen of het die ruimte ook neemt en de strijd met de regering aangaat,” aldus Peter Hack, professor in de rechten, voormalig liberaal parlementslid en in 1989 een van de opstellers van de bestaande grondwet.

De plannen om te morrelen aan de macht van de enige instantie in Hongarije die garandeert dat de grondwet ook daadwerkelijk wordt toegepast, leidde tot felle reacties. De links-liberale pers stond bol van de kritiek en er waren (kleine, maar toch) demonstraties van socialisten en groenen. Maar ook in conservatieve kring werd en wordt enorm gemord. Een regeringsgezinde krant publiceerde een negatief commentaar, heel veel conservatief gezinde grondwettelijke juristen waren ronduit negatief (het grondwettelijk hof bestaat nota bene in meerderheid uit conservatieve juristen) en diverse rechtse politici van Fidesz, met name uit de Christen Democratische fractie binnen de partij, spraken zich tegen het idee uit.

Dus moest Orbán inbinden. Want in ongewijzigde vorm zou het voorstel wel eens niet de tweederde parlementaire meerderheid kunnen krijgen die deze wijziging van de grondwet nodig heeft. Volgens het nieuwe voorstel, waar waarschijnlijk deze week over gestemd wordt, mag het Hof zich weliswaar nog wel uitspreken over de vraag of bepaalde financiële maatregelen van de regering grondwettelijk zijn of niet, maar het mag daarbij alleen nog maar bekijken of de maatregel in strijd is met de normen van “menselijke waardigheid” zoals die in de grondwet zijn vastgelegd. De vraag is hoe het Hof de term “menselijke waardigheid” gaat definiëren, zegt Hack. De regering heeft klaarblijkelijk een beperkte definitie van het begrip voor ogen. “Maar het Hof heeft de mogelijkheid om te redeneren dat maatregelen die het recht op eigendom, de rechtsgelijkheid of de rechtszekerheid aantasten daarmee ook de menselijke waardigheid inperken. En het zou op die gronden alsnog allerlei financiële maatregelen van de regering als ongrondwettelijk kunnen bestempelen.”

Daarom heeft de regering in haar nieuwe voorstel nog een inperking ingebouwd: een negatief oordeel van het Hof leidt niet langer, zoals tot nu toe het geval was, automatisch tot het intrekken van de betreffende maatregel. “Dat kan er dus toe leiden dat de regering het oordeel van het Hof simpelweg negeert en dat vervolgens overheidsinstanties maatregelen moeten uitvoeren waarvan het Grondwettelijke Hof heeft gezegd dat ze niet constitutioneel zijn,” zegt Hack. Een bizarre situatie.

Maar hoe dan ook is de strijd nog lang niet gestreden. Dit is de tweede keer dat Orbán heeft moeten inbinden. Eerder gebeurde dat al toen voorstellen over vergaande inperking van de persvrijheid op felle kritiek in binnen- en buitenland stuitten. Met name de onvrede binnen Fidesz kring met de wijze waarop het machtscentrum rond de premier opereert biedt enige hoop. Niet alleen rond het thema grondwet, maar ook rond het uiterst knullige financieel-economische beleid (de afgelopen dagen zwaar bekritiseerd door het IMF, de Hongaarse Nationale Bank en de Fiscale Toezichthouder) en rond het onderwijsbeleid beginnen zich forse interne meningsverschillen af te tekenen en die zullen de Grote Leider op zijn minst de nodige kopzorgen opleveren.

Verder werd deze week...
een wet aangenomen dat, met terugwerkende kracht tot 2005 (!), iedere overheidsambtenaar 98% belasting moet betalen over vertrekpremies boven de 3,5 miljoen forint (14.000 euro). De wet is gericht tegen ministers, topambtenaren en directeuren van overheidsbedrijven van de vorige linkse regeringen, maar laat de vertrekpremies van Orbán c.s. toen zij in 2002 aftraden (en ook vertrekpremies ruim boven deze norm kregen) buiten schot. Dit is de wet die het Hof eerder als ongrondwettelijk bestempelde omdat je in een rechtsstaat nu eenmaal niet met terugwerkende kracht belastingen op kunt leggen. In het oorspronkelijke voorstel stond overigens nog 1 januari 2010 als grens, maar dat element is nu dus nota bene versterkt. Wel heeft de regering gezorgd dat niet langer lager personeel (ambtenaren, leraren) die met pensioen gaan en recht hebben op een vertrekpremie gebaseerd op het aantal jaren dat ze hebben gewerkt, door de maatregel worden getroffen, zoals in het oorspronkelijke idee nog het geval was.
bekend dat de zware en zeer omstreden extra belastingen die de regering onlangs oplegde aan banken, grootwinkelbedrijven, telecom bedrijven en ondernemingen in de energiesector niet alleen voor 2010, 2011 en 2012 gelden, zoals de regering tot nu toe bij hoog en laag verzekerde, maar ook in 2013 en 2014 nog van kracht zullen zijn. Dat wordt met het volgende staaltje Orbaniaanse newsspeak uitgelegd: "na het uitfaseren van de crisisbelastingen in 2012" komt er een nieuw systeem dat "voortgaat speciale belastingen voor bepaalde industrieën te heffen."
door de regering aangekondigd dat vrouwen voortaan na 40 jaar werken (inclusief zwangerschapsverlof tot maximaal 8 jaar) met pensioen mogen en dat de pensioenpremies daartoe worden verhoogd. Omstreden want naast duur is het de vraag waarom dat dan niet voor mannen geldt. Brussel?

zondag 7 november 2010

Het einde van het dualisme

Nieuwe wetten worden in Hongarije zelden meer door ministers ingediend, maar door daartoe geinstrueerde parlementariers van de regeringspartij Fidesz. Zo wordt omzeild dat wetsvoorstellen getoetst worden op hun financiele effecten, hun maatschappelijke consequenties of hun juridische houdbaarheid. Het betekent ook het einde van het dualisme in de Hongaarse politiek. In de meeste democratieën wordt een regering geacht te regeren en het parlement om te controleren. Maar in Hongarije controleert het parlement niet, maar verwordt tot een verlengstuk van de regering; een simpele stemmachine.

Neem het voorstel om de bevoegdheden van het Grondwettelijke Hof, de gerechtelijke instantie die geacht wordt te controleren of de regering zich aan de grondwet houdt, danig in te perken (zie mijn bijdrage vorige week). Het wetsvoorstel tot die inperking werd niet ingediend door premier Orbán of enige minister, maar door de fractieleider van Fidesz in het parlement. Het is volstrekt duidelijk dat het idee van de premier zelf afkomstig is, en hij verdedigt het ook te vuur en te zwaard in het openbaar, maar officieel is het geen regeringsvoorstel. Sterker nog, in het eerste debat wat vervolgens afgelopen week in het parlement over dit toch zeer fundamentele onderwerp plaatsvond, speelde de regering geen enkele rol. De diverse partijen deden hun zegje, maar niemand van de regering voerde daar het woord. De premier was er helemaal niet en de minister van justitie Tibor Navracsics, die over deze kwestie gaat, gaf slechts tijdens een deel van het debat acte de présence, maar hield de kaken stijf op elkaar.

Sinds Fidesz de macht in mei van dit jaar overnam, zijn er zo tientallen nieuwe wetten aangenomen die ergens in de burelen van het partijhoofdkwartier worden uitgedacht. Er worden vervolgens een paar fractieleden aangewezen die het wetsontwerp indienen, soms parlementariers die zich eerder met de betreffende kwestie hebben bezig gehouden, maar even vaak ook niet zodat de indieners van de wet waarschijnlijk nauwelijks echt een idee hebben waar het allemaal over gaat. En als er geen al te grote ophef van buiten komt, dan neemt de Fidesz fractie met haar tweederde zetelmeerheid het voorstel vervolgens unaniem aan, al dan niet met steun van de kleine extreem-rechtse fractie van Jobbik.

Op deze manier omzeilt Fidesz niet alleen het ambtelijke apparaat, maar ook de parlementaire procedures die de afgelopen twee decennia waren ontwikkelt. Zo moet nieuwe wetgeving, aleer ze door een minister bij het parlement kan worden ingediend, eigenlijk eerst uitgebreid getoetst zijn. Wat zijn de financiele consequenties? Is de nieuwe wetgeving in lijn met de grondwet, andere Hongaarse wetten, en de Europese regelgeving? Wat zijn de maatschappelijke of economische consequenties en wat vinden maatschappelijke partijen daarvan? Wat is het oordeel van andere ministeries en deskundigen op het betreffende gebied? Allemaal nuttige vragen alvorens je een wet indient, maar in de ogen van Fidesz allemaal alleen maar ballast. “Fidesz is er 150% van overtuigd dat alleen zij weet wat het beste is voor het land. Debat, oppositie, tijdrovende democratische procedures, dat zijn in hun ogen allemaal belemmeringen die een effectief beleid ondermijnen,” zegt Peter Tausz van Transparancy International Hongarije.

En dus laat Fidesz vrijwel alle wetgeving door de fractie indienen, want dan gelden dat soort procedures niet. Natuurlijk komt het in alle democratische landen voor dat parlementariers los van de regering met wetsvoorstellen komen. In Nederland heet dat het “recht op initiatief.” Daar wordt doorgaans echter zeer spaarzaam gebruikt van gemaakt: het is slechts een manier om de regering in uiterste gevallen te kunnen corrigeren. Maar Fidesz lijkt hiermee een methode gevonden te hebben om “snel” en “efficient” te regeren en veel van de nieuwe wetgeving wordt dan ook in recordtempo door het parlement gejaagd, soms zelfs in luttele dagen. Dat daaraan – los van de aantasting van het dualisme – nog veel andere zeer serieuse nadelen kleven, ligt voor de hand.

Het laat bijvoorbeeld de oppositie niet of nauwelijks ruimte om doordacht op voorstellen te reageren, met nuttige wijzigingsvoorstellen te komen of alternatieven aan te dragen. Niet dat dat Fidesz erg interesseert; daar heerst de simplistische opvatting dat democratie betekent dat de meerderheid regeert en vervolgens vier jaar (of langer?) mag doen wat haar goed dunkt. De minderheid heeft gewoon niets te vertellen en moet liefst zijn mond houden.

Het betekent ook dat veel wetgeving heel erg slordig in elkaar zit en in veel gevallen ook stikt van de taalfouten, om maar iets banaals te noemen. Maar als wetgeving niet goed is doordacht, kan dat ernstige consequenties hebben. Er is bijvoorbeeld deze zomer een nieuwe wet ingevoerd dat ook diefstal van kleine bedragen (onder de 20.000 forint oftewel 80 Euro) voortaan vervolgd en bestraft moeten worden met hetzij een boete of gevangenisstraf. Maar omdat er al een wet was dat jongeren zonder eigen inkomen geen boete opgelegd kan worden, kun je dus nu de situatie krijgen dat rechters minderjarigen tot een celstraf moeten veroordelen voor de diefstal van een paar Euro.

Maar de belangrijkste fundamentele conclusie blijft, aldus een aantal mensenrechtenorganisaties in Hongarije, dat met deze manier van handelen parlementaire procedures en democratische wetgeving overduidelijk en permanent worden geschonden.

Deze week:
In de afgelopen week werd ondermeer:
- een wetsontwerp ingediend dat naast rijksambtenaren ook ambtenaren bij gemeentes vanaf 1 januari zonder opgaaf van redenen mogen worden ontslagen.
- een nieuwe mediawetgeving aangenomen, waar onder zeer sterke druk van binnen en buitenlandse organisaties weliswaar de meest uitzinnige kantjes van waren afgeslepen maar die nog steeds op ernstige wijze de persvrijheid in dit land inperkt.
- door de regering toegegeven dat ze het hele systeem van private pensioenfondsen wil ontmantelen, en werknemers de door hen gespaarde pensioengelden dus eigenlijk kwijt zijn.
- het eerste parlementaire debat gevoerd over de inperking van de bevoegdheden van het Grondwettelijke Hof. Ook hier is de binnenlandse en buitenlandse druk tot herziening van dit idee zo groot, dat bepaalde aanpassingen waarschijnlijk zijn, maar de kern overeind blijft.

zaterdag 30 oktober 2010

Het eindspel van de constitutionele democratie?


Maandag 25 oktober ging er een schok door het land. Vrienden belden elkaar om, verbijsterd, het laatste nieuws uit te wisselen en op het Internet en in krantenkolommen regende het boze, verbaasde, maar vooral gechoqueerde reacties. De regering had zojuist  het Grondwettelijke Gerechtshof, de hoogste juridische instantie in het land en de ultieme beschermheer van de democratie, de wacht aangezegd. Slechts een luttel aantal uren nadat het Hof het gewaagd had een bepaalde regeringsmaatregel af te keuren omdat die ongrondwettelijk was, deelde Fidesz fractievoorzitter János Lázár doodleuk mee dat de regeringspartij de macht van het Hof dan maar danig zou inperken, waarna de betreffende maatregel alsnog en ongewijzigd zou worden doorgevoerd. „Het eindspel van de constitutionele democratie is begonnen,” kopte het links-liberale dagblad Népszabadság de volgende ochtend.

De schok dreunde de hele week door. Niemand twijfelt eraan dat de goed voorbereide aanval op het Hof, Lázár diende dezelfde dag nog de wetsontwerpen in, rechtstreeks van premier Viktor Orbán kwam. Mensenrechtenorganisaties, oppositionele politici, bekende analisten en juristen protesteren in steeds grotere aantallen en met steeds luidere stem. Want naar hun mening wordt hiermee de bijl gezet aan de wortels van de democratie. „Hiermee steekt de regering de Rubicon over,” aldus Javor Benedek, leider van de kleine groene partij LMP, die tot nu toe nog krampachtige pogingen deed samenwerking met Fidesz te zoeken. En vanochtend noemde István Kukorelli, zelf een voormalig rechter van het Grondwettelijk Hof, het regeringsoptreden in een kranteninterview „een terugkeer naar een stalinistische conceptie van een grondwet.” Zelfs de voormalige president Sólyom László, een jurist en zacht gezegd geen vriend van het links-liberale kamp, zette gisteren de ongebruikelijke stap om zijn deze zomer benoemde opvolger Pál Schmitt te bezoeken en „zijn grote bezorgdheid” uit te spreken.

De schok is zo groot dat het ook binnen Fidesz kringen duchtig rommelt en diverse vooraanstaande politici in het regeringskamp zich achter de oren beginnen te krabben of dit niet wat té ver gaat? „Van deze regering heeft het volk geen kwaad te duchten. Maar wat als over vier jaar links de verkiezingen weer zou winnen en ook almachtig is, dan zijn we zuur,” zo verwoordde een Fidesz blogger zijn wat tweeslachtige twijfel.

Het ietwat merkwaardige van de affaire is dat wat Lázár deed en zei eigenlijk helemaal niet nieuw of onverwacht is. Met haar tweederde zetelmeerderheid in het parlement (op basis van 53% van de stemmen) kan Fidesz elke wet veranderen die ze maar wil, inclusief de grondwet. De „tweederde revolutie,” noemt Orbán dat. En de afgelopen maanden heeft de regeringspartij dat ook al meerdere malen gedaan. Als bij voorbaat duidelijk was dat een bepaald wetsvoorstel onconstitutioneel was en dus door het Hof zou worden afgekeurd, werd eerst een wijzing van de Grondwet door het parlement gejaagd en direct daar achteraan ook de betreffende wet, die nu natuurlijk niet meer onconstitutioneel was. Zo werd het Hof in feite voor gek gezet, en alles en iedereen binnen Fidesz vond het prachtig. Maar misschien was de bruuske manier waarop nu eigenlijk gewoon gezegd werd dat het Hof  zich koest moest houden, wel een druppel die de emmer deed overlopen.


Hoe dan ook, het eindspel is begonnen. President Schmitt – formeel ook gehouden om de grondwet te beschermen – liet gisteren weten dat hij geen enkel probleem zag. Maar dat verbaast niemand, want Schmitt geldt alom, zelfs onder veel Fidesz aanhangers, als een aartsopportunist die al in de jaren ’70 en ’80 carriere maakte door trouw te zijn aan het heersende éénpartijsysteem en die nu één van Orbán’s trouwste lakeien is. De premier zelf heeft intussen laten weten dat hij van plan is op de ingeslagen weg door te gaan. „Het is niet gepast dat een verouderde grondwet kan worden gebruikt om de handelingsbevoegdheid van de regering in te perken,” zo zei hij. „Wij zijn door een overweldigende meerderheid gekozen en niets zal ons verhinderen het nieuwe Hongarije op te bouwen.” Hij liet ook weten dat Fidesz doorgaat met het plan om komend voorjaar nog een totale nieuwe grondwet in te voeren waarin de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof passender geregeld zullen worden.

De oppositie heeft demonstraties aangekondigd, maar blijft verdeeld. De kleine groene partij LMP wenst zich niet te nauw met de socialisten te associëren en demonstreert op dinsdag. Het Democratisch Charta, een platform rond de omstreden oud-premier Ferenc Gyurcsány binnen de socialistische partij MSZP, demonstreert woensdag. Terwijl de MSZP als zodanig een grote demonstratie voorbereid voor 27 november.  Maar de vraag lijkt nu vooral hoeveel oppositie er zich binnen Fidesz ontwikkelt en wat daarvan het effect zal zijn. De voortekenen zijn niet gunstig. Fidesz heeft geen enkele traditie op het vlak van interne partijdemocratie. Orbán is de onbetwiste leider en aangezien Fidesz de absolute macht heeft in dit land, moet iedere dissident dus voor zijn baantje vrezen. Ter illustratie: László Mádi was al sinds de jaren negentig een trouw lid van Fidesz en haar parlementsfractie en was woordvoerder woningbouw voor de partij. Maar toen hij in Januari iets zei wat niet 100% met de ideeën van Orbán overeenstemde, werd hij door de partijleider zonder pardon en per ommegaande van de kieslijst geschrapt; einde carrière en niemand in Fidesz die ook maar een vinger durfde uitsteken.

maandag 25 oktober 2010

Pensioenfraude

Ik was tot voor kort altijd wat sikkeneurig dat ik nu al jarenlang mijn pensioengeld over moet maken naar het Hongaarse staatspensioenfonds. Want het is een hoop geld en het pensioentje van de Hongaarse overheid dat daar t.z.t. tegenover staat is waarschijnlijk een schijntje. Ach, verzuchtte ik dan steevast, kon ik ook maar mijn pensioenpremie in een privaat pensioenfonds naar keuze stoppen, zoals de meeste Hongaren sinds de pensioenhervorming van 1997. Helaas, als buitenlander van 50+ kwam ik voor dat nieuwe systeem niet in aanmerking.

Maar ik geloof dat ik daar nu blij mee moet zijn. Want wat heeft de Almachtige in zijn wijsheid besloten? Dat de private pensioenfondsen in Hongarije - die van de Aegon is de één na grootste, van de ING Bank de twee na grootste - verderfelijke, gokverslaafde en geldverkwistende instituties zijn die zo snel mogelijk moeten worden opgeheven. En om te beginnen heeft de regering besloten dat ze de premies van 3 miljoen pensioengerechtigde Hongaren (die om een mij duistere reden niet rechtstreeks maar via de belastingdienst APEH worden overgemaakt naar die fondsen) gewoon een maandje of 14 niet doorsluist zodat het begrotingstekort wat minder hoog uitvalt. Dat bespaart 30 miljard forint per maand oftewel 420 miljard (1,5 miljard euro) in totaal. Wat de pensioenfondsen, met wie de overheid een overeenkomst heeft, en de pensioengerechtigden, van wie die premies zijn, daarvan vinden? Who cares? Regeren is doorpakken en dan moet je je niet laten afleiden door trivialiteiten als de meningen van belanghebbenden.
Het is potdomme alsof je bank besluit dat ze je automatische overschrijving van de huur gewoon een jaartje naar hun eigen rekening doorsluizen, 'want dat komt ons beter uit'. Of dat de Nederlandse regering zou besluiten de pensioenpremies van ambtenaren en trendvolgers gewoon een jaartje niet naar de ABP over te maken. Het is een vorm van willekeur van overheidswege die wat mij betreft in Europa niet thuishoort, maar vandaag de dag in Hongarije helaas geen uitzondering meer is. Als jij of ik zoiets zouden doen, zouden we worden opgepakt voor fraude, verduistering of diefstal, maar ja, in het land van De Tweederde Revolutie zijn sommige dieren wat gelijker dan anderen.
"Jawel, maar alles wordt over 14 maanden terugbetaald," zegt minister van economische zaken György Matolcsy. En dat moet ik geloven, van dezelfde mensen die een overeenkomst (met pensioenfondsen en pensioengerechtigden) gewoon eenzijdig opzeggen? En waar moet die 1,5 miljard euro die er nu niet is in 2012 opeens vandaan komen (plus, overigens, een procentje of acht rente)? Van de fantastische economische groei komend jaar? En als die nou eens niet zo fantastisch blijkt te zijn als regeringswoordvoerders voorspellen, maar eerder bescheiden zoals de meeste onafhankelijke economen denken? Dan kan János Modaal op zijn minst naar een deel van zijn geld fluiten.
Maar ook hierop heeft Fidesz wat bedacht. Want tegelijk wordt er alles aan gedaan om werknemers aan te sporen terug te gaan naar het ene grote staatspensioenfonds en afhankelijk van de vraag hoeveel mensen dat doen (de schattingen varieren van 40-60%) is dat niet alleen de doodsteek voor menig privaat pensioenfonds, maar ook een navenante vermindering van het bedrag dat de overheid t.z.t. terug moet betalen, althans, nominaal.

Zoals gebruikelijk heeft de regering alles nog lang niet goed doordacht.
- Want wordt gebeurt er met de binnenlandse kapitaalmarkt waarvan de private pensioenfondsen een belangrijk deel zijn en die zoveel van de Hongaarse staatsschuld financieren tegen een redelijke prijs? Zonder die markt moet Hongarije nog meer geld internationaal lenen en dat is een tikkie duurder.
- En gaan mensen wel zo massaal terug? Nu hebben ze een systeem dat ondoorzichtig is en een hoop fouten kent (ja, het was hard toe aan een hervorming) maar waar ze in ieder geval voor hun eigen pensioen sparen. Teruggaan betekent dat ze opnieuw in een omslagstelsel terecht komen: zij betalen voor de uitkeringen aan de gepensioneerden van nu en wat ze zelf later krijgen moeten ze maar afwachten. En dat is geen aanlokkelijk perspectief, want dergelijke pensioensystemen - daar zijn alle deskundigen het over eens - zijn in een vergrijzende maatschappij onhoudbaar. Terwijl systemen met private pensioenfondsen, zelfs al beweert Orbán dat die nergens ter wereld werken, onder goede regelgeving en controle wel levensvatbaar zijn, zie Nederland.
- De socialisten willen nu een referendum tegen deze plannen gaan organiseren. Want opiniepeilingen geven aan dat tweederde (!) van de Hongaren er eigenlijk tegen zijn. Eens zien wat Fidesz nu weer gaat verzinnen om zo'n referendum tegen te houden.