zaterdag 30 oktober 2010

Het eindspel van de constitutionele democratie?


Maandag 25 oktober ging er een schok door het land. Vrienden belden elkaar om, verbijsterd, het laatste nieuws uit te wisselen en op het Internet en in krantenkolommen regende het boze, verbaasde, maar vooral gechoqueerde reacties. De regering had zojuist  het Grondwettelijke Gerechtshof, de hoogste juridische instantie in het land en de ultieme beschermheer van de democratie, de wacht aangezegd. Slechts een luttel aantal uren nadat het Hof het gewaagd had een bepaalde regeringsmaatregel af te keuren omdat die ongrondwettelijk was, deelde Fidesz fractievoorzitter János Lázár doodleuk mee dat de regeringspartij de macht van het Hof dan maar danig zou inperken, waarna de betreffende maatregel alsnog en ongewijzigd zou worden doorgevoerd. „Het eindspel van de constitutionele democratie is begonnen,” kopte het links-liberale dagblad Népszabadság de volgende ochtend.

De schok dreunde de hele week door. Niemand twijfelt eraan dat de goed voorbereide aanval op het Hof, Lázár diende dezelfde dag nog de wetsontwerpen in, rechtstreeks van premier Viktor Orbán kwam. Mensenrechtenorganisaties, oppositionele politici, bekende analisten en juristen protesteren in steeds grotere aantallen en met steeds luidere stem. Want naar hun mening wordt hiermee de bijl gezet aan de wortels van de democratie. „Hiermee steekt de regering de Rubicon over,” aldus Javor Benedek, leider van de kleine groene partij LMP, die tot nu toe nog krampachtige pogingen deed samenwerking met Fidesz te zoeken. En vanochtend noemde István Kukorelli, zelf een voormalig rechter van het Grondwettelijk Hof, het regeringsoptreden in een kranteninterview „een terugkeer naar een stalinistische conceptie van een grondwet.” Zelfs de voormalige president Sólyom László, een jurist en zacht gezegd geen vriend van het links-liberale kamp, zette gisteren de ongebruikelijke stap om zijn deze zomer benoemde opvolger Pál Schmitt te bezoeken en „zijn grote bezorgdheid” uit te spreken.

De schok is zo groot dat het ook binnen Fidesz kringen duchtig rommelt en diverse vooraanstaande politici in het regeringskamp zich achter de oren beginnen te krabben of dit niet wat té ver gaat? „Van deze regering heeft het volk geen kwaad te duchten. Maar wat als over vier jaar links de verkiezingen weer zou winnen en ook almachtig is, dan zijn we zuur,” zo verwoordde een Fidesz blogger zijn wat tweeslachtige twijfel.

Het ietwat merkwaardige van de affaire is dat wat Lázár deed en zei eigenlijk helemaal niet nieuw of onverwacht is. Met haar tweederde zetelmeerderheid in het parlement (op basis van 53% van de stemmen) kan Fidesz elke wet veranderen die ze maar wil, inclusief de grondwet. De „tweederde revolutie,” noemt Orbán dat. En de afgelopen maanden heeft de regeringspartij dat ook al meerdere malen gedaan. Als bij voorbaat duidelijk was dat een bepaald wetsvoorstel onconstitutioneel was en dus door het Hof zou worden afgekeurd, werd eerst een wijzing van de Grondwet door het parlement gejaagd en direct daar achteraan ook de betreffende wet, die nu natuurlijk niet meer onconstitutioneel was. Zo werd het Hof in feite voor gek gezet, en alles en iedereen binnen Fidesz vond het prachtig. Maar misschien was de bruuske manier waarop nu eigenlijk gewoon gezegd werd dat het Hof  zich koest moest houden, wel een druppel die de emmer deed overlopen.


Hoe dan ook, het eindspel is begonnen. President Schmitt – formeel ook gehouden om de grondwet te beschermen – liet gisteren weten dat hij geen enkel probleem zag. Maar dat verbaast niemand, want Schmitt geldt alom, zelfs onder veel Fidesz aanhangers, als een aartsopportunist die al in de jaren ’70 en ’80 carriere maakte door trouw te zijn aan het heersende éénpartijsysteem en die nu één van Orbán’s trouwste lakeien is. De premier zelf heeft intussen laten weten dat hij van plan is op de ingeslagen weg door te gaan. „Het is niet gepast dat een verouderde grondwet kan worden gebruikt om de handelingsbevoegdheid van de regering in te perken,” zo zei hij. „Wij zijn door een overweldigende meerderheid gekozen en niets zal ons verhinderen het nieuwe Hongarije op te bouwen.” Hij liet ook weten dat Fidesz doorgaat met het plan om komend voorjaar nog een totale nieuwe grondwet in te voeren waarin de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof passender geregeld zullen worden.

De oppositie heeft demonstraties aangekondigd, maar blijft verdeeld. De kleine groene partij LMP wenst zich niet te nauw met de socialisten te associëren en demonstreert op dinsdag. Het Democratisch Charta, een platform rond de omstreden oud-premier Ferenc Gyurcsány binnen de socialistische partij MSZP, demonstreert woensdag. Terwijl de MSZP als zodanig een grote demonstratie voorbereid voor 27 november.  Maar de vraag lijkt nu vooral hoeveel oppositie er zich binnen Fidesz ontwikkelt en wat daarvan het effect zal zijn. De voortekenen zijn niet gunstig. Fidesz heeft geen enkele traditie op het vlak van interne partijdemocratie. Orbán is de onbetwiste leider en aangezien Fidesz de absolute macht heeft in dit land, moet iedere dissident dus voor zijn baantje vrezen. Ter illustratie: László Mádi was al sinds de jaren negentig een trouw lid van Fidesz en haar parlementsfractie en was woordvoerder woningbouw voor de partij. Maar toen hij in Januari iets zei wat niet 100% met de ideeën van Orbán overeenstemde, werd hij door de partijleider zonder pardon en per ommegaande van de kieslijst geschrapt; einde carrière en niemand in Fidesz die ook maar een vinger durfde uitsteken.

maandag 25 oktober 2010

Pensioenfraude

Ik was tot voor kort altijd wat sikkeneurig dat ik nu al jarenlang mijn pensioengeld over moet maken naar het Hongaarse staatspensioenfonds. Want het is een hoop geld en het pensioentje van de Hongaarse overheid dat daar t.z.t. tegenover staat is waarschijnlijk een schijntje. Ach, verzuchtte ik dan steevast, kon ik ook maar mijn pensioenpremie in een privaat pensioenfonds naar keuze stoppen, zoals de meeste Hongaren sinds de pensioenhervorming van 1997. Helaas, als buitenlander van 50+ kwam ik voor dat nieuwe systeem niet in aanmerking.

Maar ik geloof dat ik daar nu blij mee moet zijn. Want wat heeft de Almachtige in zijn wijsheid besloten? Dat de private pensioenfondsen in Hongarije - die van de Aegon is de één na grootste, van de ING Bank de twee na grootste - verderfelijke, gokverslaafde en geldverkwistende instituties zijn die zo snel mogelijk moeten worden opgeheven. En om te beginnen heeft de regering besloten dat ze de premies van 3 miljoen pensioengerechtigde Hongaren (die om een mij duistere reden niet rechtstreeks maar via de belastingdienst APEH worden overgemaakt naar die fondsen) gewoon een maandje of 14 niet doorsluist zodat het begrotingstekort wat minder hoog uitvalt. Dat bespaart 30 miljard forint per maand oftewel 420 miljard (1,5 miljard euro) in totaal. Wat de pensioenfondsen, met wie de overheid een overeenkomst heeft, en de pensioengerechtigden, van wie die premies zijn, daarvan vinden? Who cares? Regeren is doorpakken en dan moet je je niet laten afleiden door trivialiteiten als de meningen van belanghebbenden.
Het is potdomme alsof je bank besluit dat ze je automatische overschrijving van de huur gewoon een jaartje naar hun eigen rekening doorsluizen, 'want dat komt ons beter uit'. Of dat de Nederlandse regering zou besluiten de pensioenpremies van ambtenaren en trendvolgers gewoon een jaartje niet naar de ABP over te maken. Het is een vorm van willekeur van overheidswege die wat mij betreft in Europa niet thuishoort, maar vandaag de dag in Hongarije helaas geen uitzondering meer is. Als jij of ik zoiets zouden doen, zouden we worden opgepakt voor fraude, verduistering of diefstal, maar ja, in het land van De Tweederde Revolutie zijn sommige dieren wat gelijker dan anderen.
"Jawel, maar alles wordt over 14 maanden terugbetaald," zegt minister van economische zaken György Matolcsy. En dat moet ik geloven, van dezelfde mensen die een overeenkomst (met pensioenfondsen en pensioengerechtigden) gewoon eenzijdig opzeggen? En waar moet die 1,5 miljard euro die er nu niet is in 2012 opeens vandaan komen (plus, overigens, een procentje of acht rente)? Van de fantastische economische groei komend jaar? En als die nou eens niet zo fantastisch blijkt te zijn als regeringswoordvoerders voorspellen, maar eerder bescheiden zoals de meeste onafhankelijke economen denken? Dan kan János Modaal op zijn minst naar een deel van zijn geld fluiten.
Maar ook hierop heeft Fidesz wat bedacht. Want tegelijk wordt er alles aan gedaan om werknemers aan te sporen terug te gaan naar het ene grote staatspensioenfonds en afhankelijk van de vraag hoeveel mensen dat doen (de schattingen varieren van 40-60%) is dat niet alleen de doodsteek voor menig privaat pensioenfonds, maar ook een navenante vermindering van het bedrag dat de overheid t.z.t. terug moet betalen, althans, nominaal.

Zoals gebruikelijk heeft de regering alles nog lang niet goed doordacht.
- Want wordt gebeurt er met de binnenlandse kapitaalmarkt waarvan de private pensioenfondsen een belangrijk deel zijn en die zoveel van de Hongaarse staatsschuld financieren tegen een redelijke prijs? Zonder die markt moet Hongarije nog meer geld internationaal lenen en dat is een tikkie duurder.
- En gaan mensen wel zo massaal terug? Nu hebben ze een systeem dat ondoorzichtig is en een hoop fouten kent (ja, het was hard toe aan een hervorming) maar waar ze in ieder geval voor hun eigen pensioen sparen. Teruggaan betekent dat ze opnieuw in een omslagstelsel terecht komen: zij betalen voor de uitkeringen aan de gepensioneerden van nu en wat ze zelf later krijgen moeten ze maar afwachten. En dat is geen aanlokkelijk perspectief, want dergelijke pensioensystemen - daar zijn alle deskundigen het over eens - zijn in een vergrijzende maatschappij onhoudbaar. Terwijl systemen met private pensioenfondsen, zelfs al beweert Orbán dat die nergens ter wereld werken, onder goede regelgeving en controle wel levensvatbaar zijn, zie Nederland.
- De socialisten willen nu een referendum tegen deze plannen gaan organiseren. Want opiniepeilingen geven aan dat tweederde (!) van de Hongaren er eigenlijk tegen zijn. Eens zien wat Fidesz nu weer gaat verzinnen om zo'n referendum tegen te houden.