Echo

De kritiek op de nieuwe mediawet is grotendeels nonsens, herhaalt fractieleider János Lázár maandagochtend in de krant Magyar Hirlap nog maar eens. Maar Europa lijkt daar heel anders over te denken en dus belooft de ontmoeting in Boedapest  op 7 januari aanstaande tussen de leden van de Europese Commissie en de regering Orbán een interessante te worden. Want hoewel de bijeenkomst is opgezet om het Hongaarse voorzitterschap van de EU door te nemen, zal de mediawet zeker aan de orde komen.

Ook Orbán zei de dag voor Kerst al dat alle kritiek onzin is, dat critici slecht en eenzijdig zijn geïnformeerd (raad eens door wie) en dat de Hongaarse regering niet van plan is te buigen voor wat “echo” uit West Europa. Toch maak ik me sterk dat Fidesz verrast is door de omvang van de kritiek. Orbán heeft de afgelopen maanden zijn partijtop verzekerd dat er zeker in conservatief Europa steun is voor het Hongaarse project van de uitbouw van “een nieuw model van democratie.” Maar nu blijken de critici niet alleen uit de linker hoek te komen (socialisten, liberalen, persorganisaties, Amnesty) maar ook van conservatieve kranten (Financial Times, Economist, Die Welt, Gazeta Wyborcza), van ministers van buitenlandse zaken (Luxemburg, Tsjechie), en van Angela Merkel en haar regering.

Met name de kritiek uit gidsland Duitsland kwam hard aan. Eerst probeerde de Hongaarse regeringswoordvoerder ten overstaan van journalisten de opmerkingen van Merkel nog een wat andere interpretatie te geven, maar dat hield in de deze tijd van Internet natuurlijk niet lang stand. Bovendien besloot de Duitse minister van Buitenlandse Zaken daarop om voor de zekerheid nog maar eens te bellen met zijn Hongaarse collega zodat een en ander toch echt heel duidelijk was.

En nu komt dus ook de Europese Commissie in actie. Neelie Kroes, verantwoordelijk commissaris voor media en communicatie, heeft tal van kritiekpunten geuit die haar ter ore zijn gekomen en om opheldering gevraagd. Volgens de Financial Times kan dit het begin zijn van een procedure waarbij de Commissie de Hongaarse wetgeving ter toetsing voorlegt aan het Europese Hof van Justitie. Anderen hebben gesuggereerd dat Hongarije het voorzitterschap moet worden afgenomen (lijkt me niet goed, laat ze maar in het middelpunt van de aandacht staan) en dat Hongarije zelfs uiteindelijk haar stemrecht in Europa tijdelijk kwijt kan raken als het zo doorgaat.

Hoe ver Europa uiteindelijk bereid is te gaan, moeten we afwachten. Er zijn goede argumenten om de zaak niet op zijn beloop te laten, om principiële redenen van persvrijheid en de geloofwaardigheid van Europa als gemeenschap van waarden. Maar zeker is ook dat het Europese voorzitterschap van Hongarije voor de EU een politieke en PR ramp van de eerste orde aan het worden is. De Europese leiders willen het de komende maanden hebben over de Euro, het aanpakken van de financiële crisis en economisch herstel want dat is wat er op wereldschaal nu toe doet. Maar ze moeten zich nu dankzij Orbán c.s. steeds maar bezig houden met de mediawet van een van de kleinste lidstaten. Want reken maar dat de internationale media vooral daar vragen over zullen hebben op 7 januari aanstaande.

Daar tegenover staat dat de meeste andere Europese landen het helemaal niet aangenaam vinden om zo openlijk een andere lidstaat te kritiseren, want dat betekent immers dat je ook zelf gekritiseerd kunt worden (Berlusconi en sommige Baltische staten over hun perswetten, Sarkozy over zijn optreden tov zigeuners, Nederland en haar asielbeleid). Dat is het mechanisme waarop Orbán rekende toen hij zijn fractie verzekerde dat er wel wat kritiek zou komen, maar dat Europa het heimelijk eigenlijk allemaal wel prima vind en niets zou doen.

Maar de realiteit is dat we bijna op het punt zijn dat Europa wel iets moet doen, temeer daar Orbán ook op andere punten heftig botst met de normen van de EU (de opheffing van onafhankelijke controleorganen, de onredelijke maatregelen tegen Europese multinationale ondernemingen, de aanval op de onafhankelijkheid van de nationale bank waar de Europese Centrale Bank zeer boos over is, de nationalisatie van private pensioenen).

De druk vanuit Europa zal dus toenemen en je moet niet uitsluiten dat Orbán op het allerlaatste moment nog een beetje toegeeft. Hij zou bijvoorbeeld kunnen zorgen dat president Pál Schmitt de mediawet niet ondertekent maar naar het grondwettelijk hof stuurt ter controle. Daarmee zou invoering kunnen worden uitgesteld, bijvoorbeeld tot na Hongarije’s voorzitterschap. Hij heeft nog drie dagen.

p.s. Orbán schijnt de ambitie te hebben om ooit een rol te spelen als conservatief politicus in Europa, bijvoorbeeld als leider van een Centraal-Europees conservatief blok. Het lijkt me dat zijn manier van optreden garant staat voor het mislukken van in ieder geval die ambitie.

Mediawet aangenomen

Op de ochtend van de kortste dag van het jaar heeft het Hongaarse parlement de nieuwe mediawet aangenomen. Met deze wet zou Hongarije in 2004 nooit in de EU zijn toegelaten, maar eenmaal erin ligt alles anders.

Attila Mong, presentator van het ochtendprogramma op Kossuth Radio (publiek) laste vanochtend om 6.15 een minuut stilte in uit protest tegen de nieuwe wet. Hij is direct geschorst.


Gisterenavond zond Nieuwsuur een reportage uit, zie:
http://nieuwsuur.nl/video/206667-nieuwe-mediawet-beknot-hongaarse-journalistiek.htm

Muilkorf?

De kritiek op de Fidesz regering, met name op de mediawet die ondermeer de deur wijd openzet voor het muilkorven van kritische media, zwelt langzaam aan, vooral vanuit het buitenland. Maar ook in Hongarije zelf: het eerste dipje in de populariteit van premier Viktor Orbán onder de Hongaarse kiezers tekent zich af.

Het parlement stemt maandag over de nieuwe mediawetgeving die vanaf 1 Januari van kracht wordt. In een notedop: de geheel uit Fidesz mensen bestaande Mediaraad krijgt de macht om op inhoudelijke gronden alle media (publiek en privaat; elektronisch, papier, en Internet) te beboeten, de publieke media worden volledig ondergeschikt aan de regeringspartij en het recht van journalisten om hun bronnen te beschermen wordt onderuit gehaald. Internationale media berichten er de laatste week veel over, en zelden in positieve zin. Nederlandse kranten zijn natuurlijk niets in Hongarije, maar dat ligt anders voor de Financial Times, The Economist, Der Spiegel of LeMonde. Ook het IPI (internationale persorganisatie), de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa), de FDP fractie in het Europees Parlement en het Amerikaanse Freedom House kwamen naar buiten met ongezouten kritiek. Zelfs, jawel, de rechtse krant Magyar Hirlap publiceerde vanochtend een kritisch hoofdredactioneel commentaar; voor het eerst dat een regeringsgezind medium iets van kritiek op deze wet laat horen.

Fidesz Europarlementariër György Schöpflin zei gisteren dat hij al die commotie prematuur vindt want het is toch nog maar een wetsvoorstel en niet de uiteindelijke wet? Pardon? Als iedereen nu zijn mond houdt, wordt het voorstel toch vanzelf wet? En kritiek uit je toch bij voorkeur voordat iets in een wet is verankerd en niet daarna, of zou dat in het Europees Parlement anders werken? Dacht het niet.

Daarnaast schreven een reeks multinationale ondernemingen, de meesten uit Duitsland en Oostenrijk maar ook het Nederlandse ING en Aegon, een brief aan de Europese Commissie met klachten over het discriminerende belastingbeleid van de Hongaarse regering. De Organisatie voor Economische Samenwerking in Europa (OECD) bracht een verklaring uit waarin onomwonden de nationalisatie van private pensioenen door de Hongaarse regering wordt afgekeurd. En de Europese Centrale Bank in Frankfurt liet de Hongaarse regering weten dat ze het absoluut niet eens is met een reeks voorstellen die de onafhankelijkheid van de Hongaarse Nationale Bank onderuit halen. Brusselse ambtenaren tenslotte klagen volgens een artikel in de links-liberale krant Népszabadság steen en been dat de Fidesz regering veel te veel van het middenkader van Hongaarse ambtenaren die zich met Europa bezig houden hebben vervangen (tot 80%). Die zullen wel als onbetrouwbaar, links of te onafhankelijk aan de kant zijn geschoven, maar daardoor is heel veel ervaring en deskundigheid verloren gegaan en dat kan ook de nodige consequenties gaan hebben voor Europese subsidieaanvragen door Hongarije.

Ook lijkt er een eerste knik in de populariteit van Fidesz onder de Hongaarse bevolking. Bij de parlementsverkiezingen in mei kreeg Fidesz ruim 53% van de stemmen en bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober boekte de partij een soortgelijk resultaat. Ook in opiniepeilingen was de steun voor Fidesz en de regering ononderbroken boven de 50% (plus natuurlijk nog de dik 10% voor neo-nazi rechts oftewel Jobbik. Maar begin december was de eerste dip te zien. De steun voor Fidesz zakte begin december van 49% naar 43%, het aantal mensen dat absoluut niet op Fidesz zou stemmen steeg van 21% naar 32% en het aantal mensen dat zegt tevreden te zijn met de regering zakte van 51% naar 45%. Het is allemaal nog niet heel veel en de oppositiepartijen blijven nog steeds ver achter (de socialisten komen niet verder dan 17%, de groene partij LMP niet verder dan 4%), maar toch.

En wie weet of alle ophef en kritiek niet een beetje helpen. Er is sprake van dat Fidesz nu een aantal passages in de mediawet overmorgen toch gaat aanpassen. Hoe fundamenteel die aanpassing wordt of dat het bij wat cosmetische veranderingen blijft, moeten we afwachten.

Verder werd deze week:

– een noodkreet gepubliceerd door 108 onafhankelijke theaters en gezelschappen. Zij krijgen van de nieuwe regering in 2011 geen subsidie meer. Tja, onafhankelijk, dat past niet in het “Kulturkammer-denken”.
– door Fidesz besloten dat de Hongaarse Filmstichting, die al 40 jaar de Hongaarse film vertegenwoordigt en promoot, subsidies regelt enz., in 2011 ook vrijwel geen subsidie meer krijgt. Het 41e Hongaarse Filmfestival, gepland voor Februari, is inmiddels uitgesteld en wordt vrijwel zeker afgelast. Tja, te onafhankelijk wellicht?

– op de Hongaarse nieuws-website Index geschreven dat de Hongaarse minister van Economische Zaken heeft verordonneerd dat de tientallen economen en financiële experts die tot voor kort bij de Budgettaire Raad werkten, niet mogen worden aangenomen door andere overheidsdiensten (de belasting, de douane, onderzoeksinstanties van de overheid enz.). Deze mensen worden deze weken ontslagen omdat de regering die Budgettaire Raad opheft (onafhankelijk he, dus tja, …) maar zullen dus nu naar een baan in de privé sector om moeten kijken.

Gelijkschakeling

De uitbouw van de Fidesz partijstaat gaat gestaag verder. Van massale oppositie is geen sprake, maar er waren wel wat kleine demonstraties, oppositiekranten verschenen met demonstratieve voorpagina's uit protest tegen de mediawetgeving en redelijk wat mensen roeren zich op Facebook en Twitter. Het onbehagen groeit, zei Gábor Fódor, een voormalig liberaal minister en studiegenoot van Orbán, in een gesprek dat we vorige week hadden. “Het is een beetje het gevoel dat er ook heerste in de communistische jaren zeventig en tachtig. Wie zich overal buiten hield, had weinig problemen. Maar de politiek was het exclusieve terrein van de Partij en kritische inmenging kon consequenties hebben.”

Want de uitbouw van “het nieuwe model van democratie” (László Köver) gaat onverdroten verder. Zo worden de diverse publieke TV en radiozenders en het nationale persbureau MTI nu in rap tempo gelijkgeschakeld. Eerst werden bekende rechtse personen aan het hoofd van de diverse staatsmedia benoemd. Vervolgens werd bekend gemaakt dat de eigen nieuwsprogramma's van de publieke media worden opgeheven. Nieuwsprogramma's gaan voortaan centraal gemaakt worden door het nationale persbureau MTI, dat in Hongarije een staatsorganisatie is en niet zoals in Nederland een volkomen van de overheid onafhankelijk bedrijf (het ANP). Naar verluid gaan er bij deze operatie, die wordt gepresenteerd als een reorganisatie om de publieke media efficiënter te maken, vele honderden banen verdwijnen. Maar belangrijker is de intentie waarmee dat nieuws vervolgens door MTI gemaakt gaat worden. Een journalist in dienst van de publieke omroep kan niet in oppositie zijn met de regering, en kan geen vraagtekens plaatsen bij de macht van een vrij gekozen kabinet, meent de nieuwe directeur van MTI, Csaba Belénessy. “Het kan niet zo zijn dat we deze positie accepteren, en ons dan verzetten tegen degene die ons betaalt.”

Ook werden de namen van de eerste twee provinciale commissarissen bekend. Al eerder had Fidesz aangekondigd dat er politieke hoofden benoemd zullen worden aan het hoofd van alle provincies (19) plus Boedapest. De eerste twee politieke commissarissen (raar, waar doet me dat toch aan denken?) zijn dus twee Fidesz parlementariërs. Dat zal bij de volgende 18 niet veel anders zijn, zodat uiteindelijk de regeringspartij een nog steviger greep heeft op wat er her en der in het land gebeurt.

Uit een rapport van een mensenrechtenorganisatie in Hongarije dat vandaag uitkwam, begreep ik dat een speciale parlementaire commissie een tijdje geleden al een aantal rechters ter verantwoording heeft geroepen voor oordelen die die eerder hebben uitgesproken. Het gaat om een commissie die onderzoek doet naar de anti-regeringsrellen van 2006 en het politieoptreden destijds. Nu is dat alles jaren geleden uitgebreid onderzocht door een onafhankelijke commissie, die in haar eindrapport stelt dat extreem rechtse demonstranten met hun gewelddadige acties ontoelaatbaar handelden, maar dat ook de politie grote fouten maakte bij haar optreden (onvoorbereid, amateuristisch, veel te gewelddadig). Dat oordeel is echter voor rechts onacceptabel, want daar heerst de mening dat destijds een communistische regering terreur uitoefende tegen demonstranten die slechts opkwamen voor hun vrijheid van meningsuiting. Die speciale parlementaire commissie is dus afgelopen zomer ingesteld om dat alsnog te bewijzen. En die commissie wilde dat rechters die hadden goedgekeurd dat bepaalde demonstranten in hechtenis waren genomen op het matje kwamen om zich te verantwoorden. Fidesz parlementariër Márius Révesz verklaarde daarbij dat het geen pas geeft dat rechters die foute oordelen uitspreken lid zijn van de rechterlijke macht. Scheiding der machten? Onafhankelijke rechtspraak?

Verder werd afgelopen week:

– door drie Europese economen, waaronder de directeur Teulings van het CPB in Nederland, een open brief geschreven in de Financial Times, waarin werd geprotesteerd tegen de opheffing in Hongarije van de Budgettaire Raad.

– waardeerde rating agency Moody's Hongaarse waardepapieren fors af tot net boven junk-status. Dat klinkt voor velen misschien als koeterwaals, maar het betekent dat internationale financiële experts weinig vertrouwen hebben in het financiële beleid van de Hongaarse regering.

– verzekerden diverse Fidesz sprekers dat een passage die mogelijk in de nieuwe grondwet komt over “het recht op leven” niet betekent dat abortus opeens strafbaar zou worden. Maar uit de kleine lettertjes van de begrotingsvoorstellen voor komend jaar blijkt ook dat abortus wel degelijk aan banden gelegd gaat worden door mensen ervoor te laten betalen. Alleen abortussen om medische en zware sociale redenen zullen nog vergoedt gaan worden, ieder ander zal 30.000 Ft moeten gaan betalen. Dat betekent dat abortussen dus minder toegankelijk worden voor de armeren (een minimumloon is pakweg 75.000 per maand schoon).

Mooie ogen?

Een Nationale Mediaraad die zware boetes uit kan delen aan willekeurig welke kranten, weekbladen, televisie- en radiozenders en Internet-sites in Hongarije omdat ze inhoudelijk niet correct berichten. Wat wel of niet correct is, bepaalt die Raad, die geheel bestaat uit door de regeringspartij benoemde mensen. Dat is de kern van het eerder deze week ingediende nieuwe mediawetsvoorstel van Fidesz, het sluitstuk in een reeks van nieuwe mediawetten die de partij verregaande controle geven over publieke en private media.

In één van die eerdere wetten is vastgesteld dat media geacht worden onpartijdig en op basis van feiten te berichten, de normen van fatsoen aan te houden, geen minderheden en religieuze groepen te beledigen enz. Dat klinkt allemaal redelijk onschuldig, maar natuurlijk wel erg algemeen. Want wat zijn de feiten, wat is partijdig, wat is beledigen en fatsoen? In een volwassen democratie wordt dat overgelaten aan de verantwoordelijkheid van de media en van het publiek. Wie in Nederland ontevreden is over een publicatie kan zich ofwel wenden tot de Raad van Journalistiek (die niet-bindende uitspraken doet) ofwel tot de onafhankelijke rechter (die al dan niet sancties oplegt).

Maar in Hongarije wordt “een nieuw model van democratie” opgebouwd, aldus László Kövér, parlementsvoorzitter en vanouds één van de intimi rond premier Viktor Orbán. En in dat nieuwe model wordt het dus de Mediaraad, die bepaalt wat inhoudelijk goed en fout is. Een raad waarvan de voorzitster door premier Orbán zelf is benoemd (voor de belachelijk lange periode van negen jaar, over twee verkiezingstermijnen heen), en waarvan de andere vijf leden dankzij handig manoeuvreren ook allen zijn benoemd door de Fidesz fractie in het parlement.

En die partijraad mag vanaf 1 januari zware boetes opleggen aan media die in haar ogen de mediawet overtreden, boetes variërend van 40.000 tot honderdduizenden euros en (tijdelijke) intrekking van de vergunning. In het oorspronkelijke voorstel staat zelfs dat er tegen zulke uitspraken weliswaar beroep mogelijk is bij de burgerrechter, maar dat dat geen opschortende werking heeft en dat boetes dus wel eerst betaald moeten worden (waarna een jaar of langer van procederen volgt, wat ook weer geld kost enz.) Mogelijk dat deze laatste passage in de uiteindelijke versie (stemming 13 december) wordt aangepast, maar hoe dan ook is het effect duidelijk: een orgaan geheel gedomineerd door de regeringspartij krijgt de mogelijkheid om onwelgevallige bladen, zenders en Internet-sites dusdanig te pesten met boetes en veroordelingen dat ze ofwel zelfcensuur gaan toepassen ofwel financieel kapot worden gemaakt. In mijn ogen is dat censuur, althans de wettelijke mogelijkheid daartoe.

Ja maar, dat is helemaal de bedoeling niet, zeggen aanhangers van Fidesz dan. Zij betogen dat er garanties voor persvrijheid in de wet staan, dat ze alleen maar willen regelen dat de media zich fatsoenlijk en netjes gaan gedragen en zich verantwoorden, en dat ze helemaal niet van plan zijn om censuur tegen kritische media uit te oefenen. Tja, en dat moeten wij dan geloven? Op basis van hun mooie blauwe of bruine ogen? In een vrije democratie hangt zoiets niet af van de goedertierendheid van de heersende macht, maar van institutionele garanties die de burger beschermen tegen de mogelijke kwaadwillendheid van diezelfde macht. Bovendien zijn er bepaald precedenten die duidelijk maken dat Orbán en Fidesz heel weinig ophebben met kritische media. Niet dat ze nu volgend jaar meteen alles en iedereen te linker en liberale zijde tot sluiting zullen dwingen. Maar ze hebben het instrument in handen en ze kunnen er, op het moment dat het hen past, gebruik van maken, ook al staat er honderd keer in de mediawet dat er persvrijheid is. Oppervlakkig gezien oogt dat mooi, maar in praktijk is het wat anders.

En dit alles komt natuurlijk bovenop het feit dat de regeringspartij al de volledige controle over de staatsmedia (TV, radio, persbureau MTI) naar zich toe heeft getrokken. De kans dat we daar volgend jaar nog kritische geluiden te horen krijgen, zijn miniem. Het wordt overigens nog interessant om te zien hoe deze nieuwe wet gaat worden toegepast op het Internet. Want nieuwssites die op een Hongaars publiek gericht zijn, zelfs al zijn ze in het buitenland gevestigd, vallen er ook onder. En hoewel dat niet voor bloggers geldt, is het onduidelijk waar diverse kritische websites onder vallen waarop een aantal bloggers gezamenlijk het Hongaarse nieuws volgen, bijvoorbeeld galamus.hu.

Typerend is trouwens de wijze waarop ook deze wet tot stand komt. Er is geen enkel debat of overleg vooraf met maatschappelijke of beroepsorganisaties. De wet is maar liefst 170 pagina's dik en duidelijk opgesteld ergens in de burelen van de partij, maar wordt dan opeens door drie parlementariërs op persoonlijke titel ingediend. Vervolgens debatteert het parlement er twee keer over, worden vrijwel alle amendementen van de oppositiepartijen afgestemd, wordt er her en der nog wat bijgesteld en binnen twee weken is de wet aangenomen. Het nieuwe model van democratie: oppervlakkig gezien oogt het mooi, maar in praktijk is het wat anders.

Verder werd deze week...

– een eerste ontwerp voor de nieuwe grondwet die Fidesz opstelt en die komend voorjaar al van kracht moet worden openbaar. Er is inhoudelijk nog weinig over te zeggen, maar twee dingen vallen opnieuw op. De procedure waarbij één partij gesteund door 54% van de kiezers in minder dan een jaar een nieuwe grondwet in elkaar flanst en erdoorheen jast is beschamend. De wet komt vol te staan met mooi klinkende algemeenheden, maar de praktijk van de wetstoepassing wordt een hele andere, temeer daar het Grondwettelijke Hof waarschijnlijk weinig bevoegdheden krijgt om te toetsen of de regering zich ook echt aan de grondwet houdt. En o ja, premier Orbán heeft in het parlement al geweigerd over deze nieuwe grondwet een referendum te organiseren. “Waar bent u bang voor?” was de vraag van ex-premier Ferenc Gyurcsány.

– duidelijk dat de kloof tussen de EU en de Hongaarse regering groeit. Vorige week meldde ik al dat Brussel zijn grote bezorgdheid heeft uitgesproken over de ontwikkelingen. Bij een overleg deze week over de feitelijke nationalisering van de pensioenspaargelden kwamen de partijen geen stap dichter tot elkaar. Ook publiceerde de Europese Commissie een financiële prognose voor Hongarije die – net als prognoses van het IMF, de meeste analisten, de Nationale Bank en de inmiddels gekortwiekte Budget Raad – behoorlijk kritisch is. Minister van Economische Zaken Matolcsy noemde de EC vervolgens “onethisch” en “onprofessioneel.” Dat zal de onderlinge verhoudingen vast ten goede komen. Orbán c.s. rekenen erop dat de EU als puntje bij paaltje komt weinig kan of zal willen doen. Maar dat is wel een reuze gok.