Regering Orbán onder verscherpt politiek toezicht van de EU

De aanname op woensdag 3 juli van het zogenaamde Tavares rapport (over de democratie in Hongarije) door een overduidelijke meerderheid in het Europese Parlement lijkt oppervlakkig gezien een zoveelste veroordeling van de koers van de regering Orbán door een Europese instantie. Maar het is veel meer dan dat. Wat de Raad van Europa vorige week niet aandurfde, heeft het Europees Parlement nu wel gedaan: Hongarije wordt onder verscherpt politiek toezicht geplaatst om te zorgen dat de regering Orbán van koers wijzigt en er worden nieuwe instrumenten geschapen om alle lidstaten die de democratische waarden van de EU ondermijnen tot de orde te kunnen roepen.

Orbán 2011: Take care what you wish for.

Het rapport bevat een zeer gedocumenteerde en omvattende analyse van wat er de laatste drie jaar in Hongarije allemaal gebeurd is, een zeer lange lijst van wetten, regels en gedragslijnen die Hongarije moet veranderen en aanbevelingen aan de Europese Commissie hoe te handelen als Europese lidstaten (in dit geval Hongarije) de waarden en normen van de EU ondergraven. Het rapport werd aangenomen met een ruime meerderheid van 370 tegen 248 stemmen en 82 onthoudingen. De meeste waarnemers zijn het erover eens dat dit een zeer ruime marge is en dat het een belangrijk politiek feit is dat een deel van de EPP fractie waartoe ook Fidesz (en het CDA) behoort, vóór deze veroordeling van de regering Orbán heeft gestemd of in ieder geval niet tégen (de onthoudingen). Commissie voorzitter Barroso heeft al te kennen gegeven dat hij de aanbevelingen van het rapport wil gaan uitvoeren.Volgens grondwetsdeskundige Kim Lane Schepele betekent dat concreet het volgende (zie haar uitgebreide analyse in Hungarian Spectrum):

1. Er komt een “Artikel 2 Alarm Agenda” waarop alle punten komen te staan die het betrokken land (in dit geval Hongarije) moet wijzigen/corrigeren/intrekken. Die Alarm Agenda heeft absolute prioriteit. Totdat het betrokken land (in dit geval Hongarije) aan de aanbevelingen heeft voldaan, kunnen alle andere gesprekken, onderhandelingen of overleggen met het betrokken land (in dit geval Hongarije) niet worden afgerond. Wat dat precies inhoudt, moet worden uitgewerkt. Geen nieuwe overeenkomsten? Geen nieuwe samenwerkingsverbanden? Geen nieuwe contracten met EU instellingen? Geen nieuwe toewijzingen voor subsidies?

2. Er wordt een nieuwe politieke commissie in het leven geroepen, die moet beoordelen hoe de voortgang van het betrokken land (in dit geval Hongarije) is. In die commissie zitten afgevaardigden van het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van Europa (vandaar de naam Trialoog) en die gaan een uitgebreid monitoring systeem opzetten dat de overheid van het betrokken land (in dit geval Hongarije) op alle punten van kritiek (justitie en rechtbanken, media, parlementaire procedures, kiesregels en kiessysteem, budgetbeleid, mensenrechten enz. enz.) zeer nauwgezet in de gaten moet houden.

3. Er komt een Kopenhagen Commissie van onafhankelijke en alom gerespecteerde Europese experts die voortaan in de gaten moeten houden of EU-lidstaten zich wel houden aan de democratische normen en waarden van de EU die ze allemaal hebben ondertekent, te weten artikel 2 van het EU verdrag en de Kopenhagen Verklaring van 1993. Wat het Tavares rapport is voor Hongarije wordt voortaan een Kopenhagen rapport.

4. Als het betrokken land (in dit geval Hongarije) ook door deze maatregelen niet tot inkeer te brengen is, maar dan zijn we wel een paar jaar verder, dan kan alsnog artikel 7 van het EU verdrag in werking treden met sancties als het opschorten van stemrecht en/of het intrekken van subsidies.

Hoe nu verder?

Uiteraard veroordeelde Viktor Orbán de uitspraak van het Europees Parlement onmiddellijk. Hij noemde het een politieke aanval van links-liberalen (maar de EPP stemmen dan?), zei dat Europa zijn bevoegdheden overschrijdt (door te controleren of lidstaten zich aan de afspraken houden?) en dat dit niet het Europa is waar Hongarije lid van werd (dat is het juist wel, dat is het hele punt). Tijdens het debat in het Europees Parlement had hij het ook al over “de vijanden van Hongarije” gehad en vergeleek Fidesz afgevaardigde József Szájer de procedure zelfs met de Stalin schijnprocessen. Die opstelling deed de Fidesz zaak in het Parlement zeker geen goed, maar ongetwijfeld gaat Orbán voort met deze verscherpte anti-EU retoriek. Er is sprake van een extra zitting van het Hongaarse parlement waarop de Fidesz meerderheid een scherpe veroordeling van het Europees Parlement uitspreekt. Een andere vraag is hoe de Hongaarse regering gaat reageren op de concrete stappen die nu zullen volgen. Gaat ze het gesprek aan met de trialoog commissie, gaat ze meewerken aan het nieuwe monitoring systeem, gaat ze meewerken aan een onderzoek naar het kiessysteem en een eventuele extra grote delegatie van Europese waarnemers bij de verkiezingen volgend jaar? Gaat ze zoals gebruikelijk rekken en trekken (kleine concessies doen die later weer deels worden teruggenomen, formele procedures aangaan maar intussen voldongen feiten scheppen enz.) of komt er een meer confronterende koers?

Hoe anti-EU de retoriek ook wordt, het is vooralsnog niet waarschijnlijk dat Hongarije er zelf uitstapt. Orbán’s hoofddoel is en blijft het scheppen van een nieuwe economische elite van mensen die politiek aan hem en Fidesz zijn gelieerd en die dus ook altijd een dominerende rol in de politiek en de rest van de samenleving kunnen spelen. Essentieel daarvoor zijn de enorme EU subsidies die nog steeds uit Brussel komen (en tot 2020 zijn vastgelegd) en het overeind houden van de kurk waar de Hongaarse economie op drijft: de voor de export producerende multinationals in de auto industrie, de elektronica e.d. (die dan ook niet getroffen worden door allerlei extra belastingen en willekeurige wetgeving zoals de banken, energiemaatschappijen, grootwinkelbedrijven en andere dienstverlenende multinationals die op de Hongaarse markt opereren). Zelf uit de EU stappen zou betekenen dat die twee essentiële inkomstenbronnen verspeelt worden. Dat is niet erg rationeel en het is maar de vraag of Orbán daarmee de verkiezingen van 2014 kan winnen. Maar waar spanningen toenemen, kunnen nationalistische emoties de overhand krijgen over rationele argumenten en kunnen kleine incidenten soms grote gevolgen hebben.