L’état, c’est nous

  “State capture” noemt Transparency International (TI) het; misschien het best te vertalen als “de inbeslagname van de overheid.” Het is, meent de onafhankelijke waakhond, een kwalitatief nieuwe stap in het corruptieproces in Hongarije, waarbij de aan regeringspartij Fidesz gelieerde oligarchen en bedrijven directe invloed uitoefenen in en op het overheidsapparaat.

Lodewijk XIV: "L'état, c'est moi.

Het is een nieuw patroon van corruptie dat bovenop de al  bestaande corruptiepraktijken in Hongarije komt, zegt Noemi Alexandra, directeur van TI Hongarije. Voorheen had je tussen de overheid en het bedrijfsleven een laag van tussenfiguren – advocaten, stromannen, BV’s, offshore bedrijfjes enz. – die het doorsluizen van gelden van en naar politici regelden, vaak via ingewikkelde betalingsketens. “Maar nu zijn die lui in het overheidsapparaat doorgedrongen en hebben daar allerlei sleutelposities gekregen.” TI wil over deze ontwikkeling  eind dit jaar met een uitgebreid rapport komen.

De onafhankelijke website Átlátszó.hu (letterlijk: Doorzichtig.hu) heeft het afgelopen half jaar al eerste pogingen gedaan om dat netwerk in kaart te brengen. “Wat TI schetst is het theoretisch raamwerk, wij noemen man en paard,” zegt Tamás Bodoky, voormalig journalist van nieuwswebsite Index. Wat hij schetst is een soort ‘200 van Mertens’: een “old boys” netwerk van mensen die elkaar voor een groot deel van vroeger kennen (studietijd, de begintijd van Fidesz), in dezelfde (en elkaars) bedrijven en advocatenkantoren werkten en rijk werden, en die elkaar nu opnieuw overal de bal toespelen en via Fidesz sleutelposities in het financiële en economische overheidsapparaat hebben gekregen.

Volgens Átlátszó bestaat dat netwerk uit een aantal conglomeraten van bedrijven. Eén ervan is het reclame- en mediamarkt conglomeraat van Lajos Simicska, misschien wel de belangrijkste oligarch achter Fidesz. Simicska is een oude (studie)vriend van premier Orbán, was erbij toen Fidesz begon en bedacht in de jaren ’90 tal van slimme en deels legale financieringstrucs voor de partij. Een tweede conglomeraat zijn de landbouw- en energiebedrijven rond Zsolt Nyerges, advocaat en een oude vriend van Simicska. Een derde conglomeraat ontwikkelt zich rond de nationale ontwikkelingsbank MFB, dat een steeds belangrijker rol speelt als directe vertegenwoordiger van de overheid in de financiële markt, en een vierde is het wegenbouwconglomeraat rond het bedrijf Betonút.

Mensen die de afgelopen tien jaar sleutelfuncties in de bedrijven van deze conglomeraten hebben bekleed, hebben nu topposities (vaak ook de allerhoogste toppositie zoals directeur of minister) in het ministerie van Nationale Ontwikkeling (Economische Zaken), het Ministerie van Plattelandsontwikkeling, de Hongaarse Belastingdienst NAV(waar Simicska zelf in 1998-2002 tijdens Orbán-1 ook al de directeur van was), de lucratieve staatslotto, het Nationale Toeristenbureau, het Nationale Elektriciteitsbedrijf, het Hongaarse Energie Bureau, de toezichthouder op openbare tenders, het Nationale Ontwikkelingsbureau, de bureaus die gaan over bouw en beheer van snel- en andere wegen, de Hongaarse ‘rijks’gebouwendienst enz.

Overheidsopdrachten worden massaal door bedrijven van deze conglomeraten gewonnen, waarbij tenders veelal of worden omzeild (soms met speciale wetgeving) of zo worden opgesteld dat er eigenlijk maar één partij kan winnen. In 2011 eindigde 50% van de overheidstenders in Hongarije ermee dat slechts één van de bieders overbleef en en dus automatisch de opdracht won, aldus TI. Ook EU subsidies worden zo op grote schaal in een bepaalde richting gestuurd (maar controle van de besteding van EU-gelden vindt pas jaren achteraf plaats).

Simicska’s advertentiebedrijven maakten de laatste twee jaar superwinsten omdat het ’t merendeel van de advertentiecampagnes voor de overheid kreeg toegespeeld. Het ‘voormalige’ beveiligingsbedrijf van de minister van binnenlandse zaken heeft opvallend veel grote contracten voor de beveiliging van overheidsinstellingen gewonnen. Fidesz staatssecretaris van landbouw Angyán trad eerder dit jaar af omdat hij niet langer kon aanzien hoe landbouwgrond wordt toegespeeld aan Fidesz gelieerde plaatselijke en landelijke clienten.Van het nieuw ingestelde fonds voor steun aan belangrijke sporten gaat het leeuwendeel naar...de voetbalacademie in het dorp Felcsut, een persoonlijk initiatief van Orbán gelegen naast zijn buitenhuis. enz. enz.

En naarmate de bevriende bedrijven en individuen rijker en machtiger worden, kopen ze zich ook steeds verder in de private sector in en drukken daar buitenlandse bedrijven en onwelgevallige Hongaarse concurrenten die het spel niet mee willen spelen weg. Soms met economische middelen, soms met middelen die meer in de Don Corleone categorie thuishoren. “Er zijn verschillende gevallen waarbij winstgevende bedrijven te horen kregen dat ze geacht werden een deel van hun aandelen aan een Hongaarse partij te verkopen. Zo niet, dan konden ze rekenen op het wegvallen van overheidsorders en/of de nodige (belasting)inspecties,” aldus Bodoky. Zodat het moment mogelijk niet ver meer is dat de eerste (Nederlandse) bedrijven de handdoek in de ring zullen gooien en de Hongaarse markt  verlaten omdat het speelveld steeds minder eerlijk is.

Zowel Bodoki als Alexandra zijn uitermate sceptisch over de nieuwe anticorruptie wetgeving die de regering zegt t in te willen voeren. “Er is een lange lijst van mooie voornemens, maar aan praktische toepassing ontbreekt het vooralsnog,” zegt Alexandra diplomatiek. Onder alle voorgaande regeringen was er ook aanzienlijke corruptie, beaamt ze volmondig, en er zijn sterke aanwijzingen dat er een soort verdeelsleutel werd gehanteerd waarbij de regerende partij 70% kreeg en de oppositiepartij 30%. “Maar dat is nu vervangen door een systeem waarbij Fidesz alles neemt,” aldus Alexandra. Ook Bodoky is ronduit teleurgesteld. “Ik hield niet van de vorige (linkse) regeringen, maar het is van kwaad tot erger gegaan.”

Verder de afgelopen week:

OG-belasting...NEE, dat staan we het IMF niet toe!

- De regering spendeert 200 miljoen forint (800.000 euro) aan een mediacampagne om haar standpunt t.a.v. onderhandelingen met het IMF aan het grote publiek “uit te leggen.” De campagne startte met paginagrote advertenties in kranten waarin de regering betoogt dat ze “NEE” zegt tegen de invoering van onroerend goed belasting, vermindering van gezinssubsidies e.d. en dat ze pal staat voor de Hongaarse onafhankelijkheid. De suggestie is duidelijk dat het IMF die onafhankelijkheid bedreigt en dat soort maatregelen vraagt (wat niet het geval is), maar je moet het toch niet zo zien dat de advertenties “tegen het IMF gericht zijn,” aldus een regeringswoordvoerder. De advertentiecampagne is via een wetswijziging en een versnelde procedure (die eigenlijk niet kan bij de besteding van overheidsgeld) toegewezen aan een advertentiebureau dat deel is van het Simicska imperium.

- In een interview in de Duitse conservatieve krant Handelsblatt heeft premier Orbán gezegd dat naar zijn mening vooral in tijden van crisis een robuuster presidentieel systeem eigenlijk beter is voor een land. Het is niet de eerste keer dat hij zich in die zin uitlaat en hoewel noch de nieuwe Fidesz grondwet noch de nieuwe Fidesz kieswetten en –regels uitgaan van een presidentieel systeem, vraagt een mens zich dan toch af of het volgende scenario ook mogelijk is? In de tweede helft van 2013, als steeds twijfelachtiger wordt of ondanks alle aangepaste regels Fidesz de verkiezingen van mei 2014 wel wint, besluit het parlement op stel en sprong alsnog om de nieuwe grondwet (voor de zoveelste keer) te veranderen en aanzienlijke bevoegdheden over te hevelen van premier naar president (de verdediging van de waarden van de nieuwe grondwet, de benoeming van een premier, goedkeuring van begrotingen, andere benoemingen enz.). Omdat dit een nieuw presidentschap betreft, kiest datzelfde parlement ook – voor bijvoorbeeld zes jaar – een nieuwe president, die meteen zijn intrek kan nemen in het oude presidentiële paleis op de burchtheuvel, dat toevallig net vrijkomt omdat de Nationale Galerie er dan uit moet zijn. Pure speculatie, ik weet het. Maar ondenkbaar? Het Hongaarse parlement deed in 1920 iets soortgelijks toen het Miklos Horthy tot regent koos en hem, laat ik zeggen, ietwat meer bevoegdheden gaf dan in een parlementaire democratie gebruikelijk