Democratie of autocratie?

“Er kan geen twijfel over bestaan dat Hongarije een democratische staat is,” zei de voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barosso gisteren met nadruk tijdens de overdracht van het EU voorzitterschap aan Hongarije. De uitspraak werd uiteraard breed uitgemeten in de regeringsgezinde media in Hongarije, die verder opvallend terughoudend waren met het vermelden van de golf van kritiek vanuit het buitenland op de nieuwe mediawet. Hongarije een democratie? De dag ervoor verscheen er in de links-liberale krant Népszabadság een gedegen vier-pagina lang essay van de 82-jarige János Kornai – de internationaal meest bekende en gerespecteerde econoom van Hongaarse huize, zeg maar de Tinbergen onder de Hongaarse economen – met een heel andere conclusie: “Dat is niet langer het geval – het politieke systeem van vandaag is een autocratie.”

Het debat over de vraag of Hongarije nog een democratie genoemd kan worden, woedt in de Hongaarse pers al maanden. Uiteraard benadrukt het regeringskamp dat het land dat nog wel is en dat alle suggesties dat premier Orbán en Fidesz niet ten volle de democratische waarden zouden onderschrijven, volstrekt belachelijk, absurd en niet de moeite van het bespreken waard zijn. Hobbies van linkse mensen, zeg maar.

Nu is het een feit dat met name in een aantal buitenlandse media die de afgelopen weken zeer negatief schreven over de nieuwe mediawet en de mogelijkheid tot censuur die die biedt, ook vergelijkingen zijn getrokken met de schijndemocratie in het Rusland van Poetin en de Wit-Russische dictator Viktor Lukasjenko en dat sommige kranten zelfs schreven dat Hongarije een “Führerstaat” is (de conservatieve krant Die Welt) en dat Orban bezig is een dictatuur te vestigen. Zo gaat dat helaas in media. In korte tijd en weinig woorden moet alles in klinkende soundbites worden samengevat en dan sneuvelt heel vaak de nuance, zeker bij journalisten die niet echt op de hoogte zijn en hun materiaal moeten halen uit knipsels van wat andere journalisten, vaak al even oppervlakkig geinformeerd, hebben geschreven.

Dus nee, Hongarije is geen dictatuur en Orbán geen Poetin (en hij mist de olie- en gasdollars om dat ooit te kunnen worden). Er zijn in Hongarije geen verkiezingen afgelast, er worden geen mensen om hun politieke opvatting vervolgd, gemarteld of vermoord, er zijn nog tal van onafhankelijke rechters en er bestaan nog vele mogelijkheden om kritische visies te uiten of je aan te sluiten bij kritische of oppositionele organisaties.

Maar Hongarije is ook geen volledige democratie meer. Door de mediawet, de grootscheepse politieke zuiveringen bij de overheid, de aanvallen op en het afschaffen van tal van onafhankelijke controleorganen en instituten, de onredelijke en ongrondwettelijke economische maatregelen tegen private pensioenfondsen en (vooral buitenlandse) multinationale ondernemingen, het negeren van normale parlementaire procedures, het rommelen met verkiezingsregels enz. enz. zijn de rechtsstaat en de democratie de afgelopen acht maanden zeer ernstig ondermijnd. Natuurlijk kan het land nog terugkeren (of gedwongen worden terug te keren) op zijn schreden. Of hebben we het ergste gehad en blijven de situatie min of meer zoals hij nu is: niet goed, maar ook niet dramatisch slecht. Maar de uitlatingen van Fidesz zelf, waarin gesproken wordt over een revolutie, over de noodzaak om orde te scheppen en een nieuw model van democratie in te voeren, en over de uitdrukkelijke intentie om een systeem te creeeren dat garandeert dat de partij minstens 15 tot 20 jaar aan de macht is, doen vrezen dat er meer zal volgen.

Dat is de essentie van wat de talloze genuanceerde critici in Hongarije en daarbuiten, velen van hen voormalige actieve dissidenten ten tijde van het communisme, naar voren brengen. Hoe je het systeem dat er nu is moet noemen is punt twee. De econoom János Kornai noemt het een autocratie (zijn stuk in het Engels vind je hier: http://nol.hu/gazdasag/janos_kornai__taking_stock), de schrijver György Konrád betitelt het als een democratuur en anderen hebben het over de Fidesz partijstaat, een de-facto eenpartijstaat, een onvrije of halfvrije democratie, Putyin-light, of Horthy 2.0 (naar de autoritaire regent van Hongarije in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw). Iets, kortom, tussen democratie en dictatuur in, een politieke structuur die helaas in opkomst is (zie ook het boek The Future of Freedom van Fareed Zakaria; zeer verhelderend).

Dat Barosso uitdrukkelijk verkiest Hongarije een democratie te noemen, is betreurenswaardig omdat het niet met de werkelijkheid overeen stemt. Maar ook omdat "de kwestie Hongarije" een goede aanleiding zou kunnen zijn voor Europa om naast de invoering van duidelijkere Europese regels en toezicht op het vlak van financiën en economie, ook haar regelgeving op het vlak van democratische waarden en persvrijheid meer handen en voeten te geven. Het is tenslotte merkwaardig dat Hongarije, moest het nu een aanvraag doen om lid van de EU te worden, ongetwijfeld te horen zou krijgen dat er eerst nog wel wat huiswerk te doen was. Maar omdat het al EU lid is, kan het een hoop normen en waarden gewoon aan zijn laars lappen, precies zoals Berlusconi in Italie ook perswetten kon invoeren die op zijn best als halfvrij kunnen worden gekenschetst. Maar misschien was Barosso vooral beleefd en diplomatiek? En misschien is met al die stampij rond de mediawet van de afgelopen weken, dat proces om te gaan regelen dat landen die dreigen af te glijden in toom kunnen worden gehouden in de EU al op gang gekomen, of Barosso dat nu leuk vindt of niet?

Verder werd deze week

- door Orban gezegd dat de regering bereid is de omstreden mediawet te wijzigen mocht de Europese Commissie passages vinden die niet in overeenstemming zijn met de EU richtlijnen. Maar hij tekende daarbij aan dat hij dat alleen zou doen als tegelijk soortgelijke passages in de mediawetten van andere landen ook gewijzigd zouden worden. En daarmee creëert hij een wespennest. De Orban regering claimt dat er niets in deze wet staat dat niet in mediawetten elders in de EU voorkomt. Dat is gedeeltelijk waar: ze hebben de slechtste elementen van andere wetten, bijvoorbeeld in Italië, bij elkaar geveegd en in de nieuwe Hongaarse wet bij elkaar gezet. Maar het is ook gedeeltelijk onzin: er zijn wel degelijk een aantal unieke passages, zoals de regering zelf toegeeft, en bovendien vergelijkt de regering vaak appels en peren (zo wordt de manier waarop de mediaraad, geheel gevuld met Fidesz mensen, wordt benoemd vergeleken met de manier waarop in Nederland het commissariaat van de media wordt aangesteld). Bovendien: Orban staat erom bekend dat hij altijd datgene zegt wat zijn publiek van dat moment wil horen, maar hij zegt zonder blikken of blozen een paar uur later tegenover een ander gehoor het omgekeerde. Dus of hij echt bereid is iets te wijzigen?

- door het Republikon Instituut een onderzoek gepubliceerd waaruit blijkt dat nieuws- en actualiteitenprogramma's op de publieke radio- en TV-zenders inmiddels vrijwel uitsluitend (82%) de visie van de regering en de regerende partij weergeven. Onderwerpen die gevoelig liggen of woordvoerders van de oppositie komen nauwelijks, laat staan uitgebreid, aan bod.

- een incident bekend dat typisch mag heten voor het klimaat van zelfcensuur dat aan het ontstaan is. Een verslaggeefster van de publieke radio nam een interview op met de voorzitter van een organisatie van mensenrechten (TASZ). Hij mocht daarin wel van alles zeggen over mensenrechten in het algemeen, maar zodra hij kritiek begon te uiten op de mediawet, schakelde ze de apparatuur uit en verzocht hem dat alsjeblieft niet te doen omdat ze bang was dat zulke kritiek op de regering niet getolereerd zou worden door haar bazen en ze geen problemen met haar baan wilde krijgen.